મસૂરીનો મોલ રોડ. કાશ્મીરના કુપવાડાના રહેવાસી ઇકબાલ અહમદ અહીં છેલ્લા 20 વર્ષથી કાશ્મીરી શાલ અને ગરમ કપડાં વેચી રહ્યા હતા. મસૂરીમાં તેમની શાલ અને ગરમ કપડાંને ખૂબ પસંદ કરનારા પણ છે પરંતુ 24 એપ્રિલે તેમને અચાનક મસૂરી છોડવું પડ્યું. ઇકબાલ જેવા લગભગ 16 અન્ય કાશ્મીરી વેપારીઓને પણ મસૂરી છોડવું પડ્યું. કારણ છે 22 એપ્રિલે પહેલગામમાં થયેલો આતંકવાદી હુમલો. આ ઘટના પછી ઇકબાલ અને અહીં રહેતા અન્ય કાશ્મીરી વેપારીઓ માટે બધું બદલાઈ ગયું. હુમલાના બીજા દિવસે એટલે કે 23 એપ્રિલે જ્યારે ઇકબાલ રોજની જેમ સામાન લઈને દુકાન લગાવવા પહોંચ્યા ત્યારે કેટલાક યુવકોના જૂથે તેમને દુકાન હટાવવાની ધમકી આપી અને આગળ પણ અહીં દુકાન ન લગાવવાની ધમકી આપી. તેઓ રોજી-રોટી માટે સાંજ સુધી દુકાન ચાલુ રાખે છે. તેમને લાગ્યું હતું કે મામલો શાંત થઈ જશે, તો બધું પહેલાંની જેમ થઈ જશે. જોકે, એવું કંઈ ન થયું. સાંજે યુવકોનું જૂથ ફરીથી આવ્યું. તેઓ ગાળાગાળી અને મારપીટ કરવા લાગ્યા. તેઓ દુકાન ન હટાવવા પર જાનથી મારી નાખવાની ધમકી આપવા લાગ્યા અને કહ્યું – આગળ જો દેખાયો તો અહીં જ કાપી નાખીશ. આ બધામાં ઇકબાલનો વાંક માત્ર એટલો જ હતો કે તેઓ કાશ્મીરના છે અને મુસ્લિમ છે. 29 એપ્રિલે આ ઘટનાનો વીડિયો સોશિયલ મીડિયા પર વાયરલ થયો અને કેસ પોલીસ સુધી પહોંચ્યો. પોલીસે ધમકી આપનારા યુવકોની ધરપકડ કરી પરંતુ દંડ લગાવીને છોડી દીધા. પોલીસ આને ગંભીર મામલો નથી માનતી. તેથી, પોલીસે FIR પણ નોંધી નથી. સૌથી પહેલા ઇકબાલની આપવીતી…
‘કાશ્મીરનો રહેવાસી છે આ, જો ફરીથી દેખાયો તો અહીં જ કાપી નાખીશ’
મસૂરીના સૌથી પોશ વિસ્તાર મોલ રોડ પર ઇકબાલ અહમદ રસ્તાની બાજુમાં ફૂટપાથ પર કપડાંની દુકાન લગાવતા આવ્યા હતા. 23 એપ્રિલની સવાર ઇકબાલ માટે સામાન્ય સવાર જેવી ન રહી. તેઓ કહે છે, ‘જ્યારે હું સામાન લઈને દુકાને પહોંચ્યો ત્યારે 4-5 લોકો સ્કૂટી પર આવ્યા અને ધમકાવવા લાગ્યા. બોલ્યા- તું કાશ્મીરથી છે ને, તો તમે લોકો અહીં કેમ આવ્યા છો. તમારી દુકાન બંધ કરો અને સાંજ સુધીમાં અહીંથી નીકળી જાઓ. તમે સાંજ સુધી અહીં દેખાવા ન જોઈએ.’ 26 વર્ષના ઇકબાલના મનમાં ડર તો હતો, પરંતુ તેઓએ દુકાન ચાલુ રાખી. તેઓ કહે છે, ‘સાંજ થતાં જ તેઓ બધા ફરીથી દુકાને આવી પહોંચ્યા. તેઓ ગાળાગાળી, મારપીટ અને જાનથી મારી નાખવાની ધમકી આપવા લાગ્યા. તેઓ બૂમો પાડવા લાગ્યા- ફરીથી તારી દુકાન લાગી ગઈ. તને કેટલી વાર સમજાવું. આટલું બોલતાં જ તેમાંથી એકે ઇકબાલને તમાચો માર્યો અને બોલ્યો- મેન તું છે ને. તને સમજાતું નથી શું. પોલીસવાળાએ પણ તમને દુકાન બંધ કરવા માટે કહ્યું હતું. છતાં પણ બંધ નથી કરી.’ ઇકબાલ કહે છે કે છોકરાઓએ મારપીટ કર્યા પછી મારું આધાર કાર્ડ માંગીને જોયું. તેમના જૂથનો એક છોકરો ગાળો આપતા બોલે છે – ‘આ કાશ્મીરનો રહેવાસી છે. આવતી વખતે અહીં દેખાતો નહીં. જો દેખાયો તો અહીં જ કાપી નાખીશ.’ ઇકબાલ કહે છે, ‘હું તેમને જાણતો ન હતો. મોલ રોડ પર તે દિવસે ઘણા અન્ય લોકોએ પણ દુકાન લગાવી હતી પરંતુ તેમને કંઈ કહેવામાં ન આવ્યું, માત્ર અમને જ ધમકી આપવામાં આવી.’ ‘મેં તેમને કહ્યું પણ કે અમે તો માત્ર અમારો વેપાર કરી રહ્યા છીએ. અમને કેમ ગાળો આપો છો. પછી તેમણે મારપીટ શરૂ કરી દીધી.’ ઇકબાલ કહે છે કે જે બે લોકોની મારપીટનો વીડિયો વાયરલ થયો, તેમાં મારા સિવાય જે બીજી વ્યક્તિ દેખાય છે, તે મારો મિત્ર શબ્બીર અહમદ છે. પોલીસને શું ફરિયાદ કરીએ, તેઓ પહેલેથી જ દુકાન લગાવવાની ના પાડી ચૂક્યા છે
મસૂરીમાં રહીને કપડાંનો વેપાર કરતા ઇકબાલ અહમદ એકલા કાશ્મીરી મુસ્લિમ નથી. માત્ર મસૂરીમાં જ લગભગ 18 કાશ્મીરી વેપારીઓની કાયમી દુકાનો છે. વળી 10-12 વેપારીઓ સીઝનમાં આવીને અહીં વેપાર કરતા રહ્યા છે. દેહરાદૂન અને સમગ્ર ઉત્તરાખંડની વાત કરીએ તો ઘણા કાશ્મીરીઓ વેપાર કરી રહ્યા છે. ઘટનાનો દિવસ યાદ કરતા ઇકબાલ કહે છે, ’23 એપ્રિલે જ્યારે આ બન્યું ત્યારે અમે બધા ડરી ગયા. અમે અમારા રૂમ પર ચાલ્યા ગયા. અમે પોલીસ પાસે પણ ન ગયા કારણ કે પોલીસ પોતે જ અમને દુકાન લગાવવાની ના પાડી ચૂકી હતી. બીજા આખા દિવસે અમે રૂમની બહાર ન નીકળ્યા. હું નમાજ પઢીને જ્યારે પાછો ફર્યો ત્યારે પોલીસવાળાને મળવા મસૂરીના લાઇબ્રેરી ચોક ગયો. પોલીસવાળાઓએ કંઈ સાંભળવાને બદલે કહ્યું – ‘તમે લોકો અહીંથી ચાલ્યા જાઓ.’ ઇકબાલ કહે છે, ‘હું અને મારા કાશ્મીરી સાથીઓ એટલા ડરી ગયા હતા કે અમે બધાએ રાતોરાત મસૂરી છોડી દીધું. ભાડાના રૂમમાં રાખેલો અમારો લાખોનો માલ પણ ન ઉઠાવ્યો. અમે રાત્રે 11 વાગ્યે અમારા રૂમમાંથી નીકળ્યા હતા પરંતુ મસૂરીથી દેહરાદૂન જવા માટે કોઈ બસ કે પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ ન હતું. ડરને કારણે અમે પાછા રૂમ પર ન ગયા.’ અમે મસૂરી ટાઉનની નીચે ઉતરીને એક જગ્યાએ આશરો લીધો અને કોઈક રીતે રાત વિતાવી. ત્યારબાદ સવારે દેહરાદૂન જતી પહેલી બસ પકડી. પછી દેહરાદૂનથી અમે અમારા કેટલાક સાથીઓ સાથે કાશ્મીર અમારા ઘરે જવા નીકળી ગયા.’ શું અમે કાશ્મીરી દેશના અન્ય ભાગોમાં કામ નથી કરી શકતા
ઇકબાલ કહે છે, ‘મસૂરીમાં માત્ર મારા રૂમમાં જ 2-3 લાખ રૂપિયાનો માલ પડ્યો છે. અમે કાશ્મીરથી કપડાં લાવીને દેશમાં અલગ-અલગ જગ્યાએ વેચીએ છીએ. મસૂરીમાં અમે હંમેશા ભાઈચારા સાથે રહેતા હતા. ક્યારેય એવું નહોતું લાગ્યું કે એવું પણ થઈ શકે કે વાત મારપીટ અને મારવા-મરવા સુધી પહોંચી જશે.’ ‘મારું આખું બાળપણ કાશ્મીરની બહાર કામ કરતાં વીત્યું છે. અમે દેશના અલગ-અલગ શહેરોમાં ફરતા આવ્યા છીએ. અમે મસૂરી અને દેશના અન્ય ભાગોને પણ અમારો દેશ માનીએ છીએ. શું અમે અમારા દેશમાં પણ કામ નથી કરી શકતા? અમે બધા માણસ છીએ, જો કોઈ બીજાએ ખોટું કામ કર્યું તો અમને કેમ નિશાન બનાવવામાં આવી રહ્યા છે.’ ‘અમે અમારા હિંદુસ્તાનમાં કામ નહીં કરીએ તો ક્યાં જઈશું’
અમે ઇકબાલને પૂછ્યું કે હવે જ્યારે વીડિયો વાયરલ થઈ ગયો છે અને બધાને ઘટના વિશે ખબર પડી ગઈ છે તો તમે પોલીસને શું કહેવા માંગો છો? આ પર ઇકબાલ કહે છે, ‘અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આ મામલામાં કાર્યવાહી થાય જેથી કોઈ બીજા સાથે આવું ફરીથી ન થાય.’ ‘અમારો રોજગાર છે તો અમે રોજી-રોટી માટે પાછા મસૂરી આવીશું. અમારી સાથે આ બધું ફરીથી નહીં થવું જોઈએ. અમે અમારા હિંદુસ્તાનમાં જ કામ નહીં કરીએ તો ક્યાં જઈશું. તમે જ કહો કમાવા માટે તો કામ કરવું જ પડે છે ને? જો અમે અમારા જ દેશમાં સુરક્ષિત નથી, તો ક્યાં હોઈશું.’ પહેલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલા વિશે તમે શું વિચારો છો? ઇકબાલ બોલ્યા – ‘તેઓ પણ પરિવારવાળા હતા. અમને તેમના માટે પણ દુઃખ છે. હું તમને શું કહું કે અમે પણ દુઃખી છીએ. જેમણે આ કામ કર્યું, તેઓ દરિંદા છે. કોઈ સામાન્ય માણસ આ બધું કરે, એનો સવાલ જ નથી ઊભો થતો. અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આખા હિંદુસ્તાનમાં દરેક વ્યક્તિ શાંતિથી રહે, સુરક્ષિત રહે.’ ‘અમે ઉત્તરાખંડના મુખ્યમંત્રીને કહેવા માંગીએ છીએ કે અમે રોજી-રોટી કમાવા માટે આવીએ છીએ. અમને સતાવવા ન જોઈએ. અમે કોઈનું કંઈ બગાડ્યું નથી. અમારા કાશ્મીરમાં પણ બાકી દેશના લોકો કામ કરે છે, અમે બહાર કામ કરવા જઈએ છીએ. શું કાશ્મીરી લોકો માણસ નથી, અમને દરેક જગ્યાએ કેમ મારવામાં આવી રહ્યા છે.’ કાશ્મીરીઓને ટાર્ગેટ કરવાનો ડર, જાવેદે પણ છોડ્યું શહેર
જાવેદ પણ કાશ્મીરી છે અને કુપવાડાના રહેવાસી છે. તેઓ દેહરાદૂનમાં રહીને છેલ્લા 15 વર્ષથી કાશ્મીરી હેન્ડીક્રાફ્ટનો વ્યવસાય કરી રહ્યા છે. મસૂરીની આ ઘટના પછી તેઓ કહે છે, ‘અમને ક્યારેય નહોતું લાગ્યું કે આવું કંઈ થશે. પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછીથી અમને ડર હતો કે ક્યાંક કાશ્મીરીઓને ટાર્ગેટ ન કરવામાં આવે અને એવું જ થયું પણ.’ જાવેદ પણ કાશ્મીર પાછા ફર્યા. તેઓ કહે છે કે કાશ્મીરી વેપારીઓ સાથે મારપીટની જાણકારી તેમને ત્યારે મળી, જ્યારે મારપીટનો વીડિયો વાયરલ થયો. જોકે દેહરાદૂનના SSP અજય સિંહે તેમને કૉલ કર્યો હતો અને સુરક્ષાની ખાતરી પણ આપી. હવે સુરક્ષાની ખાતરી મળ્યા પછી જાવેદ આશ્વસ્ત છે અને ફરીથી પોતાના કામ પર પાછા ફરવા માંગે છે. પોલીસે 3 યુવકોને દંડ લગાવીને છોડ્યા, FIR નોંધી નહીં
કાશ્મીરી વેપારીઓ સાથે થયેલી આ મારપીટ અને જાનથી મારી નાખવાની ધમકીના મામલામાં ઉત્તરાખંડ પોલીસે હજુ સુધી FIR નોંધી નથી. પોલીસે ઉત્તરાખંડ પોલીસ એક્ટની કલમ-81 હેઠળ 3 યુવકોની ધરપકડ કરી હતી. આમાં દેહરાદૂન કેમ્પટીનો રહેવાસી સૂરજ સિંહ, હાથીપાંવ એસ્ટેટનો પ્રદીપ સિંહ અને કંપની ગાર્ડનનો રહેવાસી અભિષેક ઉનિયાલનો સમાવેશ થાય છે. પોલીસે તેમની પાસેથી માફીનામું લખાવીને અને દંડ લગાવીને છોડી દીધા. દેહરાદૂનના SSP અજય સિંહ કહે છે, ‘મારપીટ કે ધક્કામુક્કી જેવું કંઈક થયું હતું. આ પ્રકારના કેસો માટે અમારા પોલીસ એક્ટમાં જોગવાઈ છે. અમે FIR નથી કરી. હવે તે આરોપીઓએ માફી પણ માંગી લીધી છે. આમાં કોઈ ગંભીર કેસ નથી બનતો.’ અમે SSPને પૂછ્યું કે વીડિયોમાં જાનથી મારી નાખવાની ધમકી સ્પષ્ટ સંભળાય છે? આ પર SSP અજય સિંહ કહે છે, ‘દેશભરમાં આવા નાના-મોટા લગભગ 10 હજાર કેસ થતા હશે. દરેક જગ્યાએ પોલીસ આવીને શું કરશે. પોલીસ દરેક મામલાની નોંધ નથી લઈ શકતી. આ કેસમાં કોઈએ અમને ફરિયાદ પણ નથી કરી.’ વાયરલ વીડિયોમાં યુવકોએ જે રીતની વાતો કરી છે, તે પછી તમે સ્વયં સંજ્ઞાન લઈને કેસ નોંધ્યો નથી? આના જવાબમાં SSP અજય કહે છે, ‘યા તો પીડિત વ્યક્તિ આવીને ફરિયાદ નોંધાવે અથવા હેટ સ્પીચનો કેસ હોય, ત્યારે જ અમે સ્વયં સંજ્ઞાન લઈને કેસ નોંધ્યો છે.’ SSP અજય મુજબ, જે કાશ્મીરી વેપારીઓ મસૂરી છોડીને ગયા છે, તેમાંથી અડધાથી વધુ એવા છે જેમનું વેરિફિકેશન થયું નહોતું. ઉત્તરાખંડ પોલીસ કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ, વેપારીઓ અને રહેવાસીઓની સુરક્ષા માટે લોકો સાથે વાતચીત કરી રહી છે. કાશ્મીરીઓ પોતાના જ દેશમાં અસુરક્ષિત અને પરાયાપણું અનુભવી રહ્યા છે, પાકિસ્તાન આ જ ઇચ્છે છે ત્યારબાદ અમે આ સમગ્ર મામલો ઉઠાવનાર જેકે સ્ટુડન્ટ એસોસિએશનના નેશનલ કન્વીનર નાસિર ખુએહમી સાથે વાત કરી. તેઓ કહે છે, ‘આ ઘટના પછી ઘણા શાલ વેચનારાઓને મસૂરી છોડવું પડ્યું. ઉત્તરાખંડમાં હિંદુ રક્ષા દળના લોકોએ ધમકી આપી હતી કે 24 કલાકમાં કાશ્મીરીઓ રાજ્ય છોડીને જાય. આવું જ અન્ય ઘણા રાજ્યોમાં થયું.’ ‘આ ઘટનાઓએ કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓને પોતાના જ દેશમાં અસુરક્ષિત મહેસૂસ કરવા મજબૂર કર્યા છે. કાશ્મીરીઓને પોતાના જ દેશમાં પરાયાપણું સહન કરવું પડી રહ્યું છે. પોતાની રાષ્ટ્રીયતાનું પ્રમાણપત્ર આપવું પડી રહ્યું છે.’ ‘કાશ્મીરી લોકોને ઉગ્રવાદી અને આતંકવાદી કહેવામાં આવ્યા. તેમને અલગતાવાદના સમર્થક ગણાવવામાં આવી રહ્યા છે. તેમની સાથે જે રીતનું વર્તન દેશના ફ્રિન્જ એલિમેન્ટ્સે કર્યું. જે રીતે તેમને મારવામાં આવ્યા, હેરાનગતિની ઘટનાઓ સામે આવી. ખરેખર તો પડોશી દેશ પાકિસ્તાન આ જ ઇચ્છે છે. તે જમ્મુ-કાશ્મીર અને દેશના અન્ય ભાગો વચ્ચે આવી જ દૂરી ઊભી કરવા માંગે છે. નાસિર કહે છે, ‘પહેલગામ હુમલા પછી અમે ગૃહ મંત્રાલય સાથે વાત કરી. અમે તેમને વિનંતી કરી છે કે તેઓ કાશ્મીરીઓ સાથે દેશભરમાં થઈ રહેલા અત્યાચારો અંગે રાજ્યોની પોલીસને જાગૃત કરે. સાથે જ કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ અને વેપારીઓની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરે.’ ‘ગૃહ મંત્રાલયે અલગ-અલગ રાજ્યોના પોલીસ વડાઓ સાથે વાત કરીને કાર્યવાહીની ખાતરી આપી છે. જમ્મુ કાશ્મીરથી લઈને પંજાબ, ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ અને હરિયાણામાં પોલીસે કાશ્મીરી લોકો સાથે વાત કરી અને તેમને વિશ્વાસમાં લેવામાં આવ્યા છે.’
મસૂરીનો મોલ રોડ. કાશ્મીરના કુપવાડાના રહેવાસી ઇકબાલ અહમદ અહીં છેલ્લા 20 વર્ષથી કાશ્મીરી શાલ અને ગરમ કપડાં વેચી રહ્યા હતા. મસૂરીમાં તેમની શાલ અને ગરમ કપડાંને ખૂબ પસંદ કરનારા પણ છે પરંતુ 24 એપ્રિલે તેમને અચાનક મસૂરી છોડવું પડ્યું. ઇકબાલ જેવા લગભગ 16 અન્ય કાશ્મીરી વેપારીઓને પણ મસૂરી છોડવું પડ્યું. કારણ છે 22 એપ્રિલે પહેલગામમાં થયેલો આતંકવાદી હુમલો. આ ઘટના પછી ઇકબાલ અને અહીં રહેતા અન્ય કાશ્મીરી વેપારીઓ માટે બધું બદલાઈ ગયું. હુમલાના બીજા દિવસે એટલે કે 23 એપ્રિલે જ્યારે ઇકબાલ રોજની જેમ સામાન લઈને દુકાન લગાવવા પહોંચ્યા ત્યારે કેટલાક યુવકોના જૂથે તેમને દુકાન હટાવવાની ધમકી આપી અને આગળ પણ અહીં દુકાન ન લગાવવાની ધમકી આપી. તેઓ રોજી-રોટી માટે સાંજ સુધી દુકાન ચાલુ રાખે છે. તેમને લાગ્યું હતું કે મામલો શાંત થઈ જશે, તો બધું પહેલાંની જેમ થઈ જશે. જોકે, એવું કંઈ ન થયું. સાંજે યુવકોનું જૂથ ફરીથી આવ્યું. તેઓ ગાળાગાળી અને મારપીટ કરવા લાગ્યા. તેઓ દુકાન ન હટાવવા પર જાનથી મારી નાખવાની ધમકી આપવા લાગ્યા અને કહ્યું – આગળ જો દેખાયો તો અહીં જ કાપી નાખીશ. આ બધામાં ઇકબાલનો વાંક માત્ર એટલો જ હતો કે તેઓ કાશ્મીરના છે અને મુસ્લિમ છે. 29 એપ્રિલે આ ઘટનાનો વીડિયો સોશિયલ મીડિયા પર વાયરલ થયો અને કેસ પોલીસ સુધી પહોંચ્યો. પોલીસે ધમકી આપનારા યુવકોની ધરપકડ કરી પરંતુ દંડ લગાવીને છોડી દીધા. પોલીસ આને ગંભીર મામલો નથી માનતી. તેથી, પોલીસે FIR પણ નોંધી નથી. સૌથી પહેલા ઇકબાલની આપવીતી…
‘કાશ્મીરનો રહેવાસી છે આ, જો ફરીથી દેખાયો તો અહીં જ કાપી નાખીશ’
મસૂરીના સૌથી પોશ વિસ્તાર મોલ રોડ પર ઇકબાલ અહમદ રસ્તાની બાજુમાં ફૂટપાથ પર કપડાંની દુકાન લગાવતા આવ્યા હતા. 23 એપ્રિલની સવાર ઇકબાલ માટે સામાન્ય સવાર જેવી ન રહી. તેઓ કહે છે, ‘જ્યારે હું સામાન લઈને દુકાને પહોંચ્યો ત્યારે 4-5 લોકો સ્કૂટી પર આવ્યા અને ધમકાવવા લાગ્યા. બોલ્યા- તું કાશ્મીરથી છે ને, તો તમે લોકો અહીં કેમ આવ્યા છો. તમારી દુકાન બંધ કરો અને સાંજ સુધીમાં અહીંથી નીકળી જાઓ. તમે સાંજ સુધી અહીં દેખાવા ન જોઈએ.’ 26 વર્ષના ઇકબાલના મનમાં ડર તો હતો, પરંતુ તેઓએ દુકાન ચાલુ રાખી. તેઓ કહે છે, ‘સાંજ થતાં જ તેઓ બધા ફરીથી દુકાને આવી પહોંચ્યા. તેઓ ગાળાગાળી, મારપીટ અને જાનથી મારી નાખવાની ધમકી આપવા લાગ્યા. તેઓ બૂમો પાડવા લાગ્યા- ફરીથી તારી દુકાન લાગી ગઈ. તને કેટલી વાર સમજાવું. આટલું બોલતાં જ તેમાંથી એકે ઇકબાલને તમાચો માર્યો અને બોલ્યો- મેન તું છે ને. તને સમજાતું નથી શું. પોલીસવાળાએ પણ તમને દુકાન બંધ કરવા માટે કહ્યું હતું. છતાં પણ બંધ નથી કરી.’ ઇકબાલ કહે છે કે છોકરાઓએ મારપીટ કર્યા પછી મારું આધાર કાર્ડ માંગીને જોયું. તેમના જૂથનો એક છોકરો ગાળો આપતા બોલે છે – ‘આ કાશ્મીરનો રહેવાસી છે. આવતી વખતે અહીં દેખાતો નહીં. જો દેખાયો તો અહીં જ કાપી નાખીશ.’ ઇકબાલ કહે છે, ‘હું તેમને જાણતો ન હતો. મોલ રોડ પર તે દિવસે ઘણા અન્ય લોકોએ પણ દુકાન લગાવી હતી પરંતુ તેમને કંઈ કહેવામાં ન આવ્યું, માત્ર અમને જ ધમકી આપવામાં આવી.’ ‘મેં તેમને કહ્યું પણ કે અમે તો માત્ર અમારો વેપાર કરી રહ્યા છીએ. અમને કેમ ગાળો આપો છો. પછી તેમણે મારપીટ શરૂ કરી દીધી.’ ઇકબાલ કહે છે કે જે બે લોકોની મારપીટનો વીડિયો વાયરલ થયો, તેમાં મારા સિવાય જે બીજી વ્યક્તિ દેખાય છે, તે મારો મિત્ર શબ્બીર અહમદ છે. પોલીસને શું ફરિયાદ કરીએ, તેઓ પહેલેથી જ દુકાન લગાવવાની ના પાડી ચૂક્યા છે
મસૂરીમાં રહીને કપડાંનો વેપાર કરતા ઇકબાલ અહમદ એકલા કાશ્મીરી મુસ્લિમ નથી. માત્ર મસૂરીમાં જ લગભગ 18 કાશ્મીરી વેપારીઓની કાયમી દુકાનો છે. વળી 10-12 વેપારીઓ સીઝનમાં આવીને અહીં વેપાર કરતા રહ્યા છે. દેહરાદૂન અને સમગ્ર ઉત્તરાખંડની વાત કરીએ તો ઘણા કાશ્મીરીઓ વેપાર કરી રહ્યા છે. ઘટનાનો દિવસ યાદ કરતા ઇકબાલ કહે છે, ’23 એપ્રિલે જ્યારે આ બન્યું ત્યારે અમે બધા ડરી ગયા. અમે અમારા રૂમ પર ચાલ્યા ગયા. અમે પોલીસ પાસે પણ ન ગયા કારણ કે પોલીસ પોતે જ અમને દુકાન લગાવવાની ના પાડી ચૂકી હતી. બીજા આખા દિવસે અમે રૂમની બહાર ન નીકળ્યા. હું નમાજ પઢીને જ્યારે પાછો ફર્યો ત્યારે પોલીસવાળાને મળવા મસૂરીના લાઇબ્રેરી ચોક ગયો. પોલીસવાળાઓએ કંઈ સાંભળવાને બદલે કહ્યું – ‘તમે લોકો અહીંથી ચાલ્યા જાઓ.’ ઇકબાલ કહે છે, ‘હું અને મારા કાશ્મીરી સાથીઓ એટલા ડરી ગયા હતા કે અમે બધાએ રાતોરાત મસૂરી છોડી દીધું. ભાડાના રૂમમાં રાખેલો અમારો લાખોનો માલ પણ ન ઉઠાવ્યો. અમે રાત્રે 11 વાગ્યે અમારા રૂમમાંથી નીકળ્યા હતા પરંતુ મસૂરીથી દેહરાદૂન જવા માટે કોઈ બસ કે પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ ન હતું. ડરને કારણે અમે પાછા રૂમ પર ન ગયા.’ અમે મસૂરી ટાઉનની નીચે ઉતરીને એક જગ્યાએ આશરો લીધો અને કોઈક રીતે રાત વિતાવી. ત્યારબાદ સવારે દેહરાદૂન જતી પહેલી બસ પકડી. પછી દેહરાદૂનથી અમે અમારા કેટલાક સાથીઓ સાથે કાશ્મીર અમારા ઘરે જવા નીકળી ગયા.’ શું અમે કાશ્મીરી દેશના અન્ય ભાગોમાં કામ નથી કરી શકતા
ઇકબાલ કહે છે, ‘મસૂરીમાં માત્ર મારા રૂમમાં જ 2-3 લાખ રૂપિયાનો માલ પડ્યો છે. અમે કાશ્મીરથી કપડાં લાવીને દેશમાં અલગ-અલગ જગ્યાએ વેચીએ છીએ. મસૂરીમાં અમે હંમેશા ભાઈચારા સાથે રહેતા હતા. ક્યારેય એવું નહોતું લાગ્યું કે એવું પણ થઈ શકે કે વાત મારપીટ અને મારવા-મરવા સુધી પહોંચી જશે.’ ‘મારું આખું બાળપણ કાશ્મીરની બહાર કામ કરતાં વીત્યું છે. અમે દેશના અલગ-અલગ શહેરોમાં ફરતા આવ્યા છીએ. અમે મસૂરી અને દેશના અન્ય ભાગોને પણ અમારો દેશ માનીએ છીએ. શું અમે અમારા દેશમાં પણ કામ નથી કરી શકતા? અમે બધા માણસ છીએ, જો કોઈ બીજાએ ખોટું કામ કર્યું તો અમને કેમ નિશાન બનાવવામાં આવી રહ્યા છે.’ ‘અમે અમારા હિંદુસ્તાનમાં કામ નહીં કરીએ તો ક્યાં જઈશું’
અમે ઇકબાલને પૂછ્યું કે હવે જ્યારે વીડિયો વાયરલ થઈ ગયો છે અને બધાને ઘટના વિશે ખબર પડી ગઈ છે તો તમે પોલીસને શું કહેવા માંગો છો? આ પર ઇકબાલ કહે છે, ‘અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આ મામલામાં કાર્યવાહી થાય જેથી કોઈ બીજા સાથે આવું ફરીથી ન થાય.’ ‘અમારો રોજગાર છે તો અમે રોજી-રોટી માટે પાછા મસૂરી આવીશું. અમારી સાથે આ બધું ફરીથી નહીં થવું જોઈએ. અમે અમારા હિંદુસ્તાનમાં જ કામ નહીં કરીએ તો ક્યાં જઈશું. તમે જ કહો કમાવા માટે તો કામ કરવું જ પડે છે ને? જો અમે અમારા જ દેશમાં સુરક્ષિત નથી, તો ક્યાં હોઈશું.’ પહેલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલા વિશે તમે શું વિચારો છો? ઇકબાલ બોલ્યા – ‘તેઓ પણ પરિવારવાળા હતા. અમને તેમના માટે પણ દુઃખ છે. હું તમને શું કહું કે અમે પણ દુઃખી છીએ. જેમણે આ કામ કર્યું, તેઓ દરિંદા છે. કોઈ સામાન્ય માણસ આ બધું કરે, એનો સવાલ જ નથી ઊભો થતો. અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આખા હિંદુસ્તાનમાં દરેક વ્યક્તિ શાંતિથી રહે, સુરક્ષિત રહે.’ ‘અમે ઉત્તરાખંડના મુખ્યમંત્રીને કહેવા માંગીએ છીએ કે અમે રોજી-રોટી કમાવા માટે આવીએ છીએ. અમને સતાવવા ન જોઈએ. અમે કોઈનું કંઈ બગાડ્યું નથી. અમારા કાશ્મીરમાં પણ બાકી દેશના લોકો કામ કરે છે, અમે બહાર કામ કરવા જઈએ છીએ. શું કાશ્મીરી લોકો માણસ નથી, અમને દરેક જગ્યાએ કેમ મારવામાં આવી રહ્યા છે.’ કાશ્મીરીઓને ટાર્ગેટ કરવાનો ડર, જાવેદે પણ છોડ્યું શહેર
જાવેદ પણ કાશ્મીરી છે અને કુપવાડાના રહેવાસી છે. તેઓ દેહરાદૂનમાં રહીને છેલ્લા 15 વર્ષથી કાશ્મીરી હેન્ડીક્રાફ્ટનો વ્યવસાય કરી રહ્યા છે. મસૂરીની આ ઘટના પછી તેઓ કહે છે, ‘અમને ક્યારેય નહોતું લાગ્યું કે આવું કંઈ થશે. પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછીથી અમને ડર હતો કે ક્યાંક કાશ્મીરીઓને ટાર્ગેટ ન કરવામાં આવે અને એવું જ થયું પણ.’ જાવેદ પણ કાશ્મીર પાછા ફર્યા. તેઓ કહે છે કે કાશ્મીરી વેપારીઓ સાથે મારપીટની જાણકારી તેમને ત્યારે મળી, જ્યારે મારપીટનો વીડિયો વાયરલ થયો. જોકે દેહરાદૂનના SSP અજય સિંહે તેમને કૉલ કર્યો હતો અને સુરક્ષાની ખાતરી પણ આપી. હવે સુરક્ષાની ખાતરી મળ્યા પછી જાવેદ આશ્વસ્ત છે અને ફરીથી પોતાના કામ પર પાછા ફરવા માંગે છે. પોલીસે 3 યુવકોને દંડ લગાવીને છોડ્યા, FIR નોંધી નહીં
કાશ્મીરી વેપારીઓ સાથે થયેલી આ મારપીટ અને જાનથી મારી નાખવાની ધમકીના મામલામાં ઉત્તરાખંડ પોલીસે હજુ સુધી FIR નોંધી નથી. પોલીસે ઉત્તરાખંડ પોલીસ એક્ટની કલમ-81 હેઠળ 3 યુવકોની ધરપકડ કરી હતી. આમાં દેહરાદૂન કેમ્પટીનો રહેવાસી સૂરજ સિંહ, હાથીપાંવ એસ્ટેટનો પ્રદીપ સિંહ અને કંપની ગાર્ડનનો રહેવાસી અભિષેક ઉનિયાલનો સમાવેશ થાય છે. પોલીસે તેમની પાસેથી માફીનામું લખાવીને અને દંડ લગાવીને છોડી દીધા. દેહરાદૂનના SSP અજય સિંહ કહે છે, ‘મારપીટ કે ધક્કામુક્કી જેવું કંઈક થયું હતું. આ પ્રકારના કેસો માટે અમારા પોલીસ એક્ટમાં જોગવાઈ છે. અમે FIR નથી કરી. હવે તે આરોપીઓએ માફી પણ માંગી લીધી છે. આમાં કોઈ ગંભીર કેસ નથી બનતો.’ અમે SSPને પૂછ્યું કે વીડિયોમાં જાનથી મારી નાખવાની ધમકી સ્પષ્ટ સંભળાય છે? આ પર SSP અજય સિંહ કહે છે, ‘દેશભરમાં આવા નાના-મોટા લગભગ 10 હજાર કેસ થતા હશે. દરેક જગ્યાએ પોલીસ આવીને શું કરશે. પોલીસ દરેક મામલાની નોંધ નથી લઈ શકતી. આ કેસમાં કોઈએ અમને ફરિયાદ પણ નથી કરી.’ વાયરલ વીડિયોમાં યુવકોએ જે રીતની વાતો કરી છે, તે પછી તમે સ્વયં સંજ્ઞાન લઈને કેસ નોંધ્યો નથી? આના જવાબમાં SSP અજય કહે છે, ‘યા તો પીડિત વ્યક્તિ આવીને ફરિયાદ નોંધાવે અથવા હેટ સ્પીચનો કેસ હોય, ત્યારે જ અમે સ્વયં સંજ્ઞાન લઈને કેસ નોંધ્યો છે.’ SSP અજય મુજબ, જે કાશ્મીરી વેપારીઓ મસૂરી છોડીને ગયા છે, તેમાંથી અડધાથી વધુ એવા છે જેમનું વેરિફિકેશન થયું નહોતું. ઉત્તરાખંડ પોલીસ કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ, વેપારીઓ અને રહેવાસીઓની સુરક્ષા માટે લોકો સાથે વાતચીત કરી રહી છે. કાશ્મીરીઓ પોતાના જ દેશમાં અસુરક્ષિત અને પરાયાપણું અનુભવી રહ્યા છે, પાકિસ્તાન આ જ ઇચ્છે છે ત્યારબાદ અમે આ સમગ્ર મામલો ઉઠાવનાર જેકે સ્ટુડન્ટ એસોસિએશનના નેશનલ કન્વીનર નાસિર ખુએહમી સાથે વાત કરી. તેઓ કહે છે, ‘આ ઘટના પછી ઘણા શાલ વેચનારાઓને મસૂરી છોડવું પડ્યું. ઉત્તરાખંડમાં હિંદુ રક્ષા દળના લોકોએ ધમકી આપી હતી કે 24 કલાકમાં કાશ્મીરીઓ રાજ્ય છોડીને જાય. આવું જ અન્ય ઘણા રાજ્યોમાં થયું.’ ‘આ ઘટનાઓએ કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓને પોતાના જ દેશમાં અસુરક્ષિત મહેસૂસ કરવા મજબૂર કર્યા છે. કાશ્મીરીઓને પોતાના જ દેશમાં પરાયાપણું સહન કરવું પડી રહ્યું છે. પોતાની રાષ્ટ્રીયતાનું પ્રમાણપત્ર આપવું પડી રહ્યું છે.’ ‘કાશ્મીરી લોકોને ઉગ્રવાદી અને આતંકવાદી કહેવામાં આવ્યા. તેમને અલગતાવાદના સમર્થક ગણાવવામાં આવી રહ્યા છે. તેમની સાથે જે રીતનું વર્તન દેશના ફ્રિન્જ એલિમેન્ટ્સે કર્યું. જે રીતે તેમને મારવામાં આવ્યા, હેરાનગતિની ઘટનાઓ સામે આવી. ખરેખર તો પડોશી દેશ પાકિસ્તાન આ જ ઇચ્છે છે. તે જમ્મુ-કાશ્મીર અને દેશના અન્ય ભાગો વચ્ચે આવી જ દૂરી ઊભી કરવા માંગે છે. નાસિર કહે છે, ‘પહેલગામ હુમલા પછી અમે ગૃહ મંત્રાલય સાથે વાત કરી. અમે તેમને વિનંતી કરી છે કે તેઓ કાશ્મીરીઓ સાથે દેશભરમાં થઈ રહેલા અત્યાચારો અંગે રાજ્યોની પોલીસને જાગૃત કરે. સાથે જ કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ અને વેપારીઓની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરે.’ ‘ગૃહ મંત્રાલયે અલગ-અલગ રાજ્યોના પોલીસ વડાઓ સાથે વાત કરીને કાર્યવાહીની ખાતરી આપી છે. જમ્મુ કાશ્મીરથી લઈને પંજાબ, ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ અને હરિયાણામાં પોલીસે કાશ્મીરી લોકો સાથે વાત કરી અને તેમને વિશ્વાસમાં લેવામાં આવ્યા છે.’
