પાતળું-દુબળું શરીર, આંખોમાં ડર, પણ ચહેરા પર સ્મિત અને જીભ પર નક્સલવાદીઓની વાતો, આ 34 વર્ષના અરબ છે. 18 વર્ષ નક્સલવાદી રહ્યા. 2006માં પ્રથમ વખત બંદૂક ઉપાડી, ત્યારે 16 વર્ષની ઉંમર હતી. તે સમયે છત્તીસગઢમાં સલવા જુડૂમ આંદોલન ચાલી રહ્યું હતું. આમાં અરબનું ઘર બાળી નાખવામાં આવ્યું. બદલો લેવા માટે અરબે બંદૂક ઉપાડી લીધી. શરૂઆતમાં પોસ્ટર અને બેનર લખવાનું કામ મળ્યું. ધીમે-ધીમે હોદ્દો વધ્યો અને ડિવિઝન કમિટીના સભ્ય જેવો મહત્વનો હોદ્દો મળ્યો. જંગલોમાં જ એક નક્સલવાદી મહિલા સાથે લગ્ન કરી લીધાં. હિડમા અને બસવરાજૂ જેવા મોટા નક્સલ નેતાઓ સુધી પહોંચ થઈ ગઈ. 2010માં છત્તીસગઢમાં 76 જવાનોની હત્યા થઈ. આ ષડયંત્રમાં અરબ પણ હિડમા સાથે સામેલ હતા. 18 વર્ષ જંગલોમાં રહ્યા પછી લાગ્યું કે નક્સલ આંદોલન ભટકી ગયું છે. તેથી જાન્યુઆરી 2025માં આત્મસમર્પણ કર્યું. આત્મસમર્પણ કરતાં પત્નીએ છોડી દીધો. 21 મેના રોજ સિક્યોરિટી ફોર્સે અબૂઝમાડના જંગલોમાં બસવરાજૂને મારી નાખ્યો. હિડમાની શોધ ચાલુ છે. ભાસ્કરે બંને સાથે કામ કરી ચૂકેલા અને માડ ડિવિઝનની નેલનાર એરિયા કમિટીના સેક્રેટરી રહી ચૂકેલા અરબ સાથે વાત કરી. તેમને જીવનું જોખમ છે, તેથી તેઓ નારાયણપુરમાં ક્યાંક છુપાઈને રહે છે. પોલીસની પરવાનગી બાદ અરબ સાથે મુલાકાત, પહેલાં ત્રણ વખત તપાસ
નક્સલી કમાન્ડર, જેણે બે દાયકા જંગલોમાં વિતાવ્યા, જેને જીવનું જોખમ હોય, તેની સાથે મળવું સરળ ન હતું. પોલીસ સાથે અનેક વખત વાત કર્યા બાદ અમને અરબ સાથે વાતચીતનો સમય મળ્યો. ત્રણ જગ્યાએ અમારા આઈ-કાર્ડ અને દસ્તાવેજોની તપાસ થઈ. તે પછી અમે અરબ સુધી પહોંચી શક્યા. વાંચો સંપૂર્ણ ઇન્ટરવ્યૂ… સવાલ: નક્સલવાદીઓ સાથે ક્યારે અને કેવી રીતે જોડાયા? જવાબ: 2006માં પાર્ટીમાં ભરતી થયો હતો. ત્યારે 16-17 વર્ષનો હતો. સલવા જુડૂમનો આતંક હતો. ગામડાંઓ બાળવામાં આવતાં હતાં. ડરના કારણે ગામના લોકો વિખેરાઈ ગયા. કેટલાક જંગલમાં ભાગી ગયા અને કેટલાક તેલંગાણા ચાલ્યા ગયા. હું 2003-04થી માઓવાદીઓના સ્ટુડન્ટ વિંગના સંપર્કમાં હતો. મને તેમની ‘જળ-જંગલ-જમીન’ની વાતો સારી લાગતી હતી. ડર અને તે સમયના માહોલના કારણે મેં પણ બંદૂક ઉપાડી લીધી. સવાલ: સંગઠનમાં તમારું કામ શું હતું? જવાબ: મારું કામ ફક્ત બંદૂક ચલાવવાનું ન હતું. હું ભણેલો હતો, તેથી ઝડપથી મોટી જવાબદારી મળવા લાગી. હિડમા, ગણપતિ અને બસવરાજૂ જેવા મોટા નેતાઓ સાથે મીટિંગમાં સામેલ થવા લાગ્યો. શરૂઆતમાં મારું કામ પોસ્ટર અને બેનર લખવાનું હતું. પછી સાઉથ બસ્તર ડિવિઝનમાં ‘પિતુરી’ નામનું મેગેઝિન બહાર પાડવાની જવાબદારી આપવામાં આવી. 2015 પછી મેં માડ ડિવિઝનમાં ‘ભૂમકાલ પત્રિકા’નું કામ સંભાળ્યું. પ્રકાશન સાથે જોડાયેલા નિર્ણયો ડિવિઝન કમિટી લે છે. મોટે ભાગે સેક્રેટરી તેને સંભાળે છે. આ રીતે ધીમે-ધીમે સંગઠનમાં સ્થાન બનાવતો ગયો અને ડિવિઝન કમિટીના સભ્યના હોદ્દા સુધી પહોંચી ગયો. હું સંગઠનમાં હતો ત્યારે ડિવિઝનમાં 150 સભ્યો હતા. સવાલ: નક્સલવાદીઓ કેવી રીતે કામ કરે છે? જવાબ: સંગઠનની શરૂઆત ગામડાઓથી થાય છે. અહીં ‘જન સંગઠન’ અથવા જનતા સરકાર હોય છે. આ ગામમાં ગોળબંધી કરે છે. આમાં ક્રાંતિકારી આદિવાસી મહિલા સંગઠન અને ખેડૂત મજૂર સંગઠન સામેલ છે. આ લોકોને, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને ખેડૂતોને, પાર્ટીની વિચારધારા સાથે જોડે છે અને તેમને પાર્ટીના કાર્યક્રમોમાં લાવે છે. ક્રાંતિકારી આદિવાસી મહિલા સંગઠન ગામે-ગામ મહિલાઓને મળે છે. મહિલા કેડરની ભરતી કરે છે અને સમર્થન એકઠું કરે છે. જન સંગઠનની ઉપર કમિટીઓ હોય છે. એરિયા કમિટી: આ કમિટી 70થી 80 ગામોમાં કામ કરે છે. આ આખા વિસ્તારમાં સંગઠન ચલાવે છે. લોકોના સુખ-દુ:ખમાં સામેલ થાય છે. કોઈ ઝઘડો કે કોઈ સમસ્યા હોય, તેને કમિટીમાં મીટિંગ કરીને ઉકેલે છે. ડિવિઝન કમિટી: ત્રણથી ચાર એરિયા કમિટીઓ મળીને એક ડિવિઝન કમિટી બને છે. આ કમિટી દેખરેખ રાખે છે કે આ વિસ્તારોમાં શું થઈ રહ્યું છે, ગામોમાં સંગઠન કેવું ચાલે છે, તેને કેવી રીતે વધારવું, શું મુશ્કેલીઓ આવે છે, ભરતી કેવી રીતે થશે. ડિવિઝન કમિટીની ઉપર બ્યૂરો હોય છે. દંડકારણ્યને ત્રણ બ્યૂરોમાં વહેંચવામાં આવ્યું છે. એક બ્યૂરોમાં ત્રણ-ચાર ડિવિઝન આવે છે. પછી ઝોન કમિટી હોય છે. ઝોન કમિટી રાજ્ય યુનિટ જેવી હોય છે. છત્તીસગઢમાં એક ઝોન કમિટી છે. તે પછી રીજનલ બ્યૂરો હોય છે. સૌથી ઉપર સેન્ટ્રલ કમિટી અને પોલિટ બ્યૂરો હોય છે. સેન્ટ્રલ કમિટી અને પોલિટ બ્યૂરો જ સંગઠનની દિશા અને રણનીતિ નક્કી કરે છે. દેશને પણ ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે. મધ્ય રીજનલ, પૂર્વી રીજનલ અને પશ્ચિમ ઝોન. પશ્ચિમ ઝોનમાં કર્ણાટક, તમિલનાડુ અને કેરળ છે. આને ટ્રાઇજંક્શન ઝોન કહે છે. મધ્ય રીજનલમાં દંડકારણ્ય અને ઓડિશા જેવા ઝોન આવે છે. પૂર્વી રીજનલમાં પશ્ચિમ બંગાળ, બિહાર અને ઝારખંડ આવે છે. સવાલ: સંગઠનનું માળખું શું છે? જવાબ: તેના બે ભાગ છે. મિલિટરી વર્ક અને માસ વર્ક. મિલિટરી વર્કમાં આવે છે જવાનો પર હુમલો કરવો. માસ વર્ક એટલે ગામનું સંગઠન. આમાં જનતાને ગોળબંધ કરવી, સંગઠનોની મીટિંગ અને શિક્ષણનું કામ થાય છે. તેઓ લડવા માટે તૈયાર રહે છે. લડવા માટે બનેલી કંપની અને પ્લાટૂન માસ વર્કમાં સામેલ નથી હોતી. સવાલ: શું નક્સલવાદીઓમાં આત્મઘાતી દળો હોય છે? જવાબ: ના, મારી જાણકારીમાં તો નથી. આવી તાલીમ પણ આપવામાં આવતી નથી. સવાલ: નક્સલવાદીઓના નેતાઓ કેવી રીતે પસંદ થાય છે?
જવાબ: નક્સલવાદીઓ ભારત સરકારના નકશાને માનતા નથી. છત્તીસગઢનો તેમનો પોતાનો નકશો છે, જેમાં છત્તીસગઢ, તેલંગાણા, મહારાષ્ટ્રના ગઢચિરોલી અને ઓડિશાના વિસ્તારો આવે છે. આના હિસાબે ચૂંટણી થાય છે. કંપનીમાં અધિવેશન થાય છે. આમાં કંપનીના સભ્યો પસંદ થાય છે. અધિવેશનમાં બધા પ્રતિનિધિઓ આવે છે. આમાં મતદાન નથી થતું. નેતા એક નામ બોલાવે છે, જેના નામ પર સૌથી વધુ હાથ ઊઠે છે, તેને સભ્ય પસંદ કરી લેવામાં આવે છે. બધું બહુમતીથી નક્કી થાય છે. સવાલ: હાલમાં નક્સલવાદીઓના સૌથી મોટા નેતાઓ કોણ છે?
જવાબ: સેન્ટ્રલ કમિટી અને પોલિટ બ્યૂરો સૌથી ઉપર છે. બસવરાજૂ સેન્ટ્રલ કમિટીનો સભ્ય હતો. સેન્ટ્રલ કમિટીમાં ટોચના નેતાઓ હોય છે. સરકારમાં જેમ કેબિનેટ હોય છે, તેમ પોલિટ બ્યૂરો છે. પોલિટ બ્યૂરોમાં હિડમા, ગણપતિ, દેવજી અને સંગ્રામ મારી જાણકારીમાં છે. આ લોકો સેન્ટ્રલ કમિટીથી ઉપર પોલિટ બ્યૂરોમાં છે. આમની સાથે ફક્ત વિશ્વાસપાત્ર લોકો જ મળી શકે છે. જોકે, આ લોકો ગામોમાં જાય છે, ત્યારે કોઈ પણ તેમની સાથે મળી શકે છે. સવાલ: તમે હિડમા અને બસવરાજ સાથે ક્યારે મળ્યા હતા?
જવાબ: હું હિડમા સાથે 2007થી 2014-15 સુધી રહ્યો. હું 2010માં તેની સાથે હતો, જ્યારે છત્તીસગઢમાં 76 જવાનોની હત્યા થઈ હતી. આ નક્સલ ઇતિહાસનો સૌથી મોટો હુમલો હતો. તે હુમલાનો માસ્ટરમાઇન્ડ હિડમા જ હતો. મેં ત્યારે જ બસવરાજૂને જોયો હતો. તે હુમલા માટે બનેલી રણનીતિની મીટિંગમાં સામેલ થયો હતો. સવાલ: બસવરાજૂનું તો મૃત્યુ થઈ ગયું, હિડમા હાલમાં ક્યાં છે?
જવાબ: તેનો અંદાજ નથી કે તે ક્યાં છે. આટલું ખબર છે કે તે હજુ પણ આરામથી રહે છે. ચાલી-ફરી શકે છે. તેની પાસે પોતાની સુરક્ષાની સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા છે. પાર્ટીમાં બીજા પણ ઘણા નેતાઓ છે, પણ સંગઠનની હાલત એવી નથી કે કોઈ એક વ્યક્તિ સરળતાથી નેતૃત્વ સંભાળી શકે. દેવજી અને સોનૂ જેવા નેતાઓ બસવરાજૂની જગ્યા લઈ શકે છે. સવાલ: નક્સલવાદીઓ કોમ્યુનિકેશન કેવી રીતે કરે છે?
જવાબ: વાત કરવા માટે વૉકી-ટૉકી હોય છે. ફક્ત મોટા નેતાઓ મોબાઇલ રાખે છે. તેમને જ તેની પરવાનગી હોય છે. આ ઉપરાંત ટેબલેટ-કમ્પ્યૂટર હોય છે. સવાલ: શું કેડરને પગાર મળે છે?
જવાબ: ના, કોઈ સભ્યને પગાર નથી મળતો. દરેક યુનિટને આખા વર્ષનું બજેટ મળે છે. આ કેટલું હશે, ઉપરથી નક્કી થાય છે. તેઓ પૂછી લે છે કે તમને કેટલા પૈસાની જરૂર પડશે. તેના હિસાબે આપે છે. આ ઉપરાંત ગામવાળાઓ પાસેથી ટેક્સના નામે વર્ષમાં એક દિવસની મજૂરી લેવામાં આવે છે. ભલે તેઓ ચોખા આપે કે પૈસા, તેમના ઘરમાં જે હોય તે લઈ લેવામાં આવે છે. સવાલ: નક્સલવાદીઓ ક્યાં રહે છે, જંગલોમાં કે ગામોમાં?
જવાબ: મોટે ભાગે જંગલોમાં જ રહે છે. જો 10 દિવસ હોય, તો 8 દિવસ જંગલમાં અને 2 દિવસ કોઈ દૂરના ગામમાં ડેરો નાખે છે. એક જગ્યાએ કેટલા દિવસ રોકાવું, આ કામ અને સુરક્ષાના દૃષ્ટિકોણથી નક્કી કરે છે. પહેલાં એક જગ્યાએ 10-15 દિવસ પણ રહી લેતા હતા, પણ ફોર્સના ઑપરેશન વધવાથી હવે આવું શક્ય નથી. બોટેર અને ગુંડેકોટ જેવી જગ્યાઓ પર મહિનાઓ રોકાઈ જતા હતા. હવે તો સવારનું ભોજન એક જગ્યાએ અને સાંજનું ભોજન બીજી જગ્યાએ બનાવવું પડે છે. સવાલ: મહિલા અને પુરુષ નક્સલવાદીઓ વચ્ચે લગ્નની ખબરો આવે છે, આ કેટલું સાચું છે?
જવાબ: લગ્ન થઈ શકે છે, પણ તેના માટે પરવાનગી લેવી પડે છે. કંપનીને જણાવવું પડે છે. કમાન્ડર માની જાય, તો લગ્ન થઈ શકે છે. જોકે, સંબંધો બનાવવું સખત મનાઈ છે. જો કોઈ આવું કરે, તો તેને પાર્ટીમાંથી કાઢી નાખવામાં આવે છે. જો બંને સંમતિથી પણ સંબંધ બનાવે, તો આ પણ પાર્ટીના નિયમોની વિરુદ્ધ છે. ફક્ત લગ્ન કરેલા જોડા સાથે રહી શકે છે. મને પણ સંગઠનમાં રહેતાં પ્રેમ થયો. તેની સાથે લગ્ન પણ કર્યાં. લગ્ન પહેલાં પુરુષ નક્સલવાદીએ નસબંધી કરાવવી પડે છે. આ માટે ત્યાં ડૉક્ટર હોય છે. મારી પણ નસબંધી થઈ છે. હું અને મારી પત્ની અલગ-અલગ ડિવિઝનમાં કામ કરતા હતા. હું સંગઠન છોડી ચૂક્યો છું, પણ પત્ની હજુ પણ નક્સલવાદીઓ સાથે કામ કરે છે. મેં પત્નીને ઘણી વખત પત્ર લખ્યો, પણ તેણે પોતાના પિતાને પત્ર મોકલીને આવવાની ના પાડી દીધી. સવાલ: નિયમ તોડવા પર શું સજા મળે છે?
જવાબ: કોઈ ભૂલ કરે તો તેને હોદ્દામાંથી હટાવી દેવામાં આવે છે કે સંગઠનમાંથી કાઢી નાખવામાં આવે છે. એક નક્સલવાદી હતો. તેણે ભૂલથી બૉમ્બ બ્લાસ્ટ કરી દીધો. એક છોકરો મરી ગયો હતો, તેથી નક્સલવાદીને હોદ્દામાંથી હટાવી દેવામાં આવ્યો. વધુ ગંભીર મામલો હોય તો ભૂલ કરનારને ઘરે મોકલી દેવામાં આવે છે. ભૂલ કરનાર કોઈ પણ હોય, તેને સજા મળે છે. સંગઠનની પોતાની જેલ નથી. જે નક્સલવાદી સંગઠન છોડી દે છે, તેને ‘ગદ્દાર’ જાહેર કરવામાં આવે છે. તેને જોતાં જ મારી નાખવાનો આદેશ આપવામાં આવે છે. તેનો પરિવાર પણ આની કિંમત ચૂકવે છે. પરિવારને કહેવામાં આવે છે કે તેની સાથે સંબંધ ન રાખે. સવાલ: સંગઠનમાં તમે કઈ પોઝિશન પર હતા અને આત્મસમર્પણ કરવાનો વિચાર કેમ આવ્યો?
જવાબ: હું ડિવિઝન કમિટીનો સભ્ય હતો. એક એરિયા કમિટીનો ઇન્ચાર્જ હતો. ત્યારે મારી સાથે 15થી 18 લોકો રહેતા હતા. 4 ઑક્ટોબર, 2024ના રોજ થુલથુલીમાં એન્કાઉન્ટર થયું હતું. અમારા 35 સાથીઓ માર્યા ગયા. ત્યારે મને લાગ્યું કે સંગઠન હવે નબળું થઈ ગયું છે. પાર્ટી સંકોચાઈ રહી હતી. ઘણું નુકસાન થઈ રહ્યું છે. પાર્ટી હવે જીતવાવાળી નથી. રસ્તાથી ભટકી ગઈ છે. જળ-જંગલ-જમીનની આઝાદીની વાત કરનારું સંગઠન હવે ખોટા આરોપો લગાવીને નિર્દોષ લોકોને મારી રહ્યું છે. લોકોની આઝાદી છીનવી રહ્યું છે. ત્યારે જ મેં આત્મસમર્પણ કરવાનો નિર્ણય લીધો. સવાલ: આત્મસમર્પણ પહેલાં તમને ડર નહોતો લાગ્યો?
જવાબ: શરૂઆતમાં ખૂબ ડર લાગ્યો હતો. મારી સામે વૉરન્ટ હતા. મને લાગતું હતું કે પોલીસ મને ગોળી મારી દેશે. તેમ છતાં હિંમત કરીને તેમની સાથે વાત કરી. અધિકારીઓનું વર્તન મારી અપેક્ષા કરતાં ઘણું સારું હતું. તેમણે મારું સ્વાગત કર્યું અને કહ્યું- સારું જીવન જીવો. મેં સંગઠનની બધી માહિતી પ્રામાણિકપણે આપી. આથી તેમને મારા પર ભરોસો થઈ ગયો. સવાલ: શું તમને લાગે છે કે તમે ખોટો રસ્તો પસંદ કર્યો હતો?
જવાબ: હા, હવે લાગે છે કે મેં ખોટો રસ્તો પસંદ કર્યો હતો. 18-19 વર્ષ વેડફી દીધા. સંગઠનમાં કહેવું એક થાય છે અને કરે છે કંઈક બીજું. અમે જે હેતુ માટે લડતા હતા, તેના પર કોઈ કામ નહોતું થઈ રહ્યું. મારા બે ભાઈઓ છે. હું ગામ ગયો અને તેમને કહી દીધું કે તેઓ મારી સાથે સંબંધ ન રાખે. ખબર પડી છે કે મારા પરિવાર પર દબાણ કરવામાં આવે છે. તેથી હું ઘરે ફોન પણ નથી કરતો. હવે હું ડિસ્ટ્રિક્ટ રિઝર્વ ગાર્ડમાં જોડાવાનો છું. મારી તાલીમ શરૂ થઈ ચૂકી છે. સવાલ: નક્સલવાદીઓ માટે તમારો શું સંદેશ છે?
જવાબ: મારો એ જ સંદેશ છે કે તેઓ સંગઠન છોડી દે. પાર્ટીમાં હવે કોઈ નેતૃત્વ નથી. સંગઠન પોતાના હેતુથી ભટકી ગયું છે. આ આંદોલન હવે જનતાનું ભલું નથી કરતું. સરકાર આત્મસમર્પણ કરનારાઓને સારી તક આપે છે. તેમણે આત્મસમર્પણ કરીને મુખ્યધારામાં જોડાવું જોઈએ અને પરિવાર સાથે સારું જીવન જીવવું જોઈએ. ‘નક્સલગઢથી ભાસ્કર’ સિરીઝની અન્ય સ્ટોરી 1. જ્યાં નક્સલી બસવરાજુ મર્યો એ કલેકોટ પહાડ પર હવે શું?:ન રસ્તા, ન નેટવર્ક; ઓપરેશન બ્લેક-ફોરેસ્ટનાં નિશાન હજુ પણ, ગામમાં રોકાવા માટે પંચાયત બોલાવી 2. કંપની નંબર 7ના ‘વિશ્વાસઘાત’થી માર્યો ગયો નક્સલી લીડર બસવારાજુ:પ્રત્યક્ષદર્શીએ કહ્યું- એક કલાક સુધી ગોળીબાર થયો; નકલી એન્કાઉન્ટરનો દાવો કેટલો સાચો?
પાતળું-દુબળું શરીર, આંખોમાં ડર, પણ ચહેરા પર સ્મિત અને જીભ પર નક્સલવાદીઓની વાતો, આ 34 વર્ષના અરબ છે. 18 વર્ષ નક્સલવાદી રહ્યા. 2006માં પ્રથમ વખત બંદૂક ઉપાડી, ત્યારે 16 વર્ષની ઉંમર હતી. તે સમયે છત્તીસગઢમાં સલવા જુડૂમ આંદોલન ચાલી રહ્યું હતું. આમાં અરબનું ઘર બાળી નાખવામાં આવ્યું. બદલો લેવા માટે અરબે બંદૂક ઉપાડી લીધી. શરૂઆતમાં પોસ્ટર અને બેનર લખવાનું કામ મળ્યું. ધીમે-ધીમે હોદ્દો વધ્યો અને ડિવિઝન કમિટીના સભ્ય જેવો મહત્વનો હોદ્દો મળ્યો. જંગલોમાં જ એક નક્સલવાદી મહિલા સાથે લગ્ન કરી લીધાં. હિડમા અને બસવરાજૂ જેવા મોટા નક્સલ નેતાઓ સુધી પહોંચ થઈ ગઈ. 2010માં છત્તીસગઢમાં 76 જવાનોની હત્યા થઈ. આ ષડયંત્રમાં અરબ પણ હિડમા સાથે સામેલ હતા. 18 વર્ષ જંગલોમાં રહ્યા પછી લાગ્યું કે નક્સલ આંદોલન ભટકી ગયું છે. તેથી જાન્યુઆરી 2025માં આત્મસમર્પણ કર્યું. આત્મસમર્પણ કરતાં પત્નીએ છોડી દીધો. 21 મેના રોજ સિક્યોરિટી ફોર્સે અબૂઝમાડના જંગલોમાં બસવરાજૂને મારી નાખ્યો. હિડમાની શોધ ચાલુ છે. ભાસ્કરે બંને સાથે કામ કરી ચૂકેલા અને માડ ડિવિઝનની નેલનાર એરિયા કમિટીના સેક્રેટરી રહી ચૂકેલા અરબ સાથે વાત કરી. તેમને જીવનું જોખમ છે, તેથી તેઓ નારાયણપુરમાં ક્યાંક છુપાઈને રહે છે. પોલીસની પરવાનગી બાદ અરબ સાથે મુલાકાત, પહેલાં ત્રણ વખત તપાસ
નક્સલી કમાન્ડર, જેણે બે દાયકા જંગલોમાં વિતાવ્યા, જેને જીવનું જોખમ હોય, તેની સાથે મળવું સરળ ન હતું. પોલીસ સાથે અનેક વખત વાત કર્યા બાદ અમને અરબ સાથે વાતચીતનો સમય મળ્યો. ત્રણ જગ્યાએ અમારા આઈ-કાર્ડ અને દસ્તાવેજોની તપાસ થઈ. તે પછી અમે અરબ સુધી પહોંચી શક્યા. વાંચો સંપૂર્ણ ઇન્ટરવ્યૂ… સવાલ: નક્સલવાદીઓ સાથે ક્યારે અને કેવી રીતે જોડાયા? જવાબ: 2006માં પાર્ટીમાં ભરતી થયો હતો. ત્યારે 16-17 વર્ષનો હતો. સલવા જુડૂમનો આતંક હતો. ગામડાંઓ બાળવામાં આવતાં હતાં. ડરના કારણે ગામના લોકો વિખેરાઈ ગયા. કેટલાક જંગલમાં ભાગી ગયા અને કેટલાક તેલંગાણા ચાલ્યા ગયા. હું 2003-04થી માઓવાદીઓના સ્ટુડન્ટ વિંગના સંપર્કમાં હતો. મને તેમની ‘જળ-જંગલ-જમીન’ની વાતો સારી લાગતી હતી. ડર અને તે સમયના માહોલના કારણે મેં પણ બંદૂક ઉપાડી લીધી. સવાલ: સંગઠનમાં તમારું કામ શું હતું? જવાબ: મારું કામ ફક્ત બંદૂક ચલાવવાનું ન હતું. હું ભણેલો હતો, તેથી ઝડપથી મોટી જવાબદારી મળવા લાગી. હિડમા, ગણપતિ અને બસવરાજૂ જેવા મોટા નેતાઓ સાથે મીટિંગમાં સામેલ થવા લાગ્યો. શરૂઆતમાં મારું કામ પોસ્ટર અને બેનર લખવાનું હતું. પછી સાઉથ બસ્તર ડિવિઝનમાં ‘પિતુરી’ નામનું મેગેઝિન બહાર પાડવાની જવાબદારી આપવામાં આવી. 2015 પછી મેં માડ ડિવિઝનમાં ‘ભૂમકાલ પત્રિકા’નું કામ સંભાળ્યું. પ્રકાશન સાથે જોડાયેલા નિર્ણયો ડિવિઝન કમિટી લે છે. મોટે ભાગે સેક્રેટરી તેને સંભાળે છે. આ રીતે ધીમે-ધીમે સંગઠનમાં સ્થાન બનાવતો ગયો અને ડિવિઝન કમિટીના સભ્યના હોદ્દા સુધી પહોંચી ગયો. હું સંગઠનમાં હતો ત્યારે ડિવિઝનમાં 150 સભ્યો હતા. સવાલ: નક્સલવાદીઓ કેવી રીતે કામ કરે છે? જવાબ: સંગઠનની શરૂઆત ગામડાઓથી થાય છે. અહીં ‘જન સંગઠન’ અથવા જનતા સરકાર હોય છે. આ ગામમાં ગોળબંધી કરે છે. આમાં ક્રાંતિકારી આદિવાસી મહિલા સંગઠન અને ખેડૂત મજૂર સંગઠન સામેલ છે. આ લોકોને, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને ખેડૂતોને, પાર્ટીની વિચારધારા સાથે જોડે છે અને તેમને પાર્ટીના કાર્યક્રમોમાં લાવે છે. ક્રાંતિકારી આદિવાસી મહિલા સંગઠન ગામે-ગામ મહિલાઓને મળે છે. મહિલા કેડરની ભરતી કરે છે અને સમર્થન એકઠું કરે છે. જન સંગઠનની ઉપર કમિટીઓ હોય છે. એરિયા કમિટી: આ કમિટી 70થી 80 ગામોમાં કામ કરે છે. આ આખા વિસ્તારમાં સંગઠન ચલાવે છે. લોકોના સુખ-દુ:ખમાં સામેલ થાય છે. કોઈ ઝઘડો કે કોઈ સમસ્યા હોય, તેને કમિટીમાં મીટિંગ કરીને ઉકેલે છે. ડિવિઝન કમિટી: ત્રણથી ચાર એરિયા કમિટીઓ મળીને એક ડિવિઝન કમિટી બને છે. આ કમિટી દેખરેખ રાખે છે કે આ વિસ્તારોમાં શું થઈ રહ્યું છે, ગામોમાં સંગઠન કેવું ચાલે છે, તેને કેવી રીતે વધારવું, શું મુશ્કેલીઓ આવે છે, ભરતી કેવી રીતે થશે. ડિવિઝન કમિટીની ઉપર બ્યૂરો હોય છે. દંડકારણ્યને ત્રણ બ્યૂરોમાં વહેંચવામાં આવ્યું છે. એક બ્યૂરોમાં ત્રણ-ચાર ડિવિઝન આવે છે. પછી ઝોન કમિટી હોય છે. ઝોન કમિટી રાજ્ય યુનિટ જેવી હોય છે. છત્તીસગઢમાં એક ઝોન કમિટી છે. તે પછી રીજનલ બ્યૂરો હોય છે. સૌથી ઉપર સેન્ટ્રલ કમિટી અને પોલિટ બ્યૂરો હોય છે. સેન્ટ્રલ કમિટી અને પોલિટ બ્યૂરો જ સંગઠનની દિશા અને રણનીતિ નક્કી કરે છે. દેશને પણ ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે. મધ્ય રીજનલ, પૂર્વી રીજનલ અને પશ્ચિમ ઝોન. પશ્ચિમ ઝોનમાં કર્ણાટક, તમિલનાડુ અને કેરળ છે. આને ટ્રાઇજંક્શન ઝોન કહે છે. મધ્ય રીજનલમાં દંડકારણ્ય અને ઓડિશા જેવા ઝોન આવે છે. પૂર્વી રીજનલમાં પશ્ચિમ બંગાળ, બિહાર અને ઝારખંડ આવે છે. સવાલ: સંગઠનનું માળખું શું છે? જવાબ: તેના બે ભાગ છે. મિલિટરી વર્ક અને માસ વર્ક. મિલિટરી વર્કમાં આવે છે જવાનો પર હુમલો કરવો. માસ વર્ક એટલે ગામનું સંગઠન. આમાં જનતાને ગોળબંધ કરવી, સંગઠનોની મીટિંગ અને શિક્ષણનું કામ થાય છે. તેઓ લડવા માટે તૈયાર રહે છે. લડવા માટે બનેલી કંપની અને પ્લાટૂન માસ વર્કમાં સામેલ નથી હોતી. સવાલ: શું નક્સલવાદીઓમાં આત્મઘાતી દળો હોય છે? જવાબ: ના, મારી જાણકારીમાં તો નથી. આવી તાલીમ પણ આપવામાં આવતી નથી. સવાલ: નક્સલવાદીઓના નેતાઓ કેવી રીતે પસંદ થાય છે?
જવાબ: નક્સલવાદીઓ ભારત સરકારના નકશાને માનતા નથી. છત્તીસગઢનો તેમનો પોતાનો નકશો છે, જેમાં છત્તીસગઢ, તેલંગાણા, મહારાષ્ટ્રના ગઢચિરોલી અને ઓડિશાના વિસ્તારો આવે છે. આના હિસાબે ચૂંટણી થાય છે. કંપનીમાં અધિવેશન થાય છે. આમાં કંપનીના સભ્યો પસંદ થાય છે. અધિવેશનમાં બધા પ્રતિનિધિઓ આવે છે. આમાં મતદાન નથી થતું. નેતા એક નામ બોલાવે છે, જેના નામ પર સૌથી વધુ હાથ ઊઠે છે, તેને સભ્ય પસંદ કરી લેવામાં આવે છે. બધું બહુમતીથી નક્કી થાય છે. સવાલ: હાલમાં નક્સલવાદીઓના સૌથી મોટા નેતાઓ કોણ છે?
જવાબ: સેન્ટ્રલ કમિટી અને પોલિટ બ્યૂરો સૌથી ઉપર છે. બસવરાજૂ સેન્ટ્રલ કમિટીનો સભ્ય હતો. સેન્ટ્રલ કમિટીમાં ટોચના નેતાઓ હોય છે. સરકારમાં જેમ કેબિનેટ હોય છે, તેમ પોલિટ બ્યૂરો છે. પોલિટ બ્યૂરોમાં હિડમા, ગણપતિ, દેવજી અને સંગ્રામ મારી જાણકારીમાં છે. આ લોકો સેન્ટ્રલ કમિટીથી ઉપર પોલિટ બ્યૂરોમાં છે. આમની સાથે ફક્ત વિશ્વાસપાત્ર લોકો જ મળી શકે છે. જોકે, આ લોકો ગામોમાં જાય છે, ત્યારે કોઈ પણ તેમની સાથે મળી શકે છે. સવાલ: તમે હિડમા અને બસવરાજ સાથે ક્યારે મળ્યા હતા?
જવાબ: હું હિડમા સાથે 2007થી 2014-15 સુધી રહ્યો. હું 2010માં તેની સાથે હતો, જ્યારે છત્તીસગઢમાં 76 જવાનોની હત્યા થઈ હતી. આ નક્સલ ઇતિહાસનો સૌથી મોટો હુમલો હતો. તે હુમલાનો માસ્ટરમાઇન્ડ હિડમા જ હતો. મેં ત્યારે જ બસવરાજૂને જોયો હતો. તે હુમલા માટે બનેલી રણનીતિની મીટિંગમાં સામેલ થયો હતો. સવાલ: બસવરાજૂનું તો મૃત્યુ થઈ ગયું, હિડમા હાલમાં ક્યાં છે?
જવાબ: તેનો અંદાજ નથી કે તે ક્યાં છે. આટલું ખબર છે કે તે હજુ પણ આરામથી રહે છે. ચાલી-ફરી શકે છે. તેની પાસે પોતાની સુરક્ષાની સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા છે. પાર્ટીમાં બીજા પણ ઘણા નેતાઓ છે, પણ સંગઠનની હાલત એવી નથી કે કોઈ એક વ્યક્તિ સરળતાથી નેતૃત્વ સંભાળી શકે. દેવજી અને સોનૂ જેવા નેતાઓ બસવરાજૂની જગ્યા લઈ શકે છે. સવાલ: નક્સલવાદીઓ કોમ્યુનિકેશન કેવી રીતે કરે છે?
જવાબ: વાત કરવા માટે વૉકી-ટૉકી હોય છે. ફક્ત મોટા નેતાઓ મોબાઇલ રાખે છે. તેમને જ તેની પરવાનગી હોય છે. આ ઉપરાંત ટેબલેટ-કમ્પ્યૂટર હોય છે. સવાલ: શું કેડરને પગાર મળે છે?
જવાબ: ના, કોઈ સભ્યને પગાર નથી મળતો. દરેક યુનિટને આખા વર્ષનું બજેટ મળે છે. આ કેટલું હશે, ઉપરથી નક્કી થાય છે. તેઓ પૂછી લે છે કે તમને કેટલા પૈસાની જરૂર પડશે. તેના હિસાબે આપે છે. આ ઉપરાંત ગામવાળાઓ પાસેથી ટેક્સના નામે વર્ષમાં એક દિવસની મજૂરી લેવામાં આવે છે. ભલે તેઓ ચોખા આપે કે પૈસા, તેમના ઘરમાં જે હોય તે લઈ લેવામાં આવે છે. સવાલ: નક્સલવાદીઓ ક્યાં રહે છે, જંગલોમાં કે ગામોમાં?
જવાબ: મોટે ભાગે જંગલોમાં જ રહે છે. જો 10 દિવસ હોય, તો 8 દિવસ જંગલમાં અને 2 દિવસ કોઈ દૂરના ગામમાં ડેરો નાખે છે. એક જગ્યાએ કેટલા દિવસ રોકાવું, આ કામ અને સુરક્ષાના દૃષ્ટિકોણથી નક્કી કરે છે. પહેલાં એક જગ્યાએ 10-15 દિવસ પણ રહી લેતા હતા, પણ ફોર્સના ઑપરેશન વધવાથી હવે આવું શક્ય નથી. બોટેર અને ગુંડેકોટ જેવી જગ્યાઓ પર મહિનાઓ રોકાઈ જતા હતા. હવે તો સવારનું ભોજન એક જગ્યાએ અને સાંજનું ભોજન બીજી જગ્યાએ બનાવવું પડે છે. સવાલ: મહિલા અને પુરુષ નક્સલવાદીઓ વચ્ચે લગ્નની ખબરો આવે છે, આ કેટલું સાચું છે?
જવાબ: લગ્ન થઈ શકે છે, પણ તેના માટે પરવાનગી લેવી પડે છે. કંપનીને જણાવવું પડે છે. કમાન્ડર માની જાય, તો લગ્ન થઈ શકે છે. જોકે, સંબંધો બનાવવું સખત મનાઈ છે. જો કોઈ આવું કરે, તો તેને પાર્ટીમાંથી કાઢી નાખવામાં આવે છે. જો બંને સંમતિથી પણ સંબંધ બનાવે, તો આ પણ પાર્ટીના નિયમોની વિરુદ્ધ છે. ફક્ત લગ્ન કરેલા જોડા સાથે રહી શકે છે. મને પણ સંગઠનમાં રહેતાં પ્રેમ થયો. તેની સાથે લગ્ન પણ કર્યાં. લગ્ન પહેલાં પુરુષ નક્સલવાદીએ નસબંધી કરાવવી પડે છે. આ માટે ત્યાં ડૉક્ટર હોય છે. મારી પણ નસબંધી થઈ છે. હું અને મારી પત્ની અલગ-અલગ ડિવિઝનમાં કામ કરતા હતા. હું સંગઠન છોડી ચૂક્યો છું, પણ પત્ની હજુ પણ નક્સલવાદીઓ સાથે કામ કરે છે. મેં પત્નીને ઘણી વખત પત્ર લખ્યો, પણ તેણે પોતાના પિતાને પત્ર મોકલીને આવવાની ના પાડી દીધી. સવાલ: નિયમ તોડવા પર શું સજા મળે છે?
જવાબ: કોઈ ભૂલ કરે તો તેને હોદ્દામાંથી હટાવી દેવામાં આવે છે કે સંગઠનમાંથી કાઢી નાખવામાં આવે છે. એક નક્સલવાદી હતો. તેણે ભૂલથી બૉમ્બ બ્લાસ્ટ કરી દીધો. એક છોકરો મરી ગયો હતો, તેથી નક્સલવાદીને હોદ્દામાંથી હટાવી દેવામાં આવ્યો. વધુ ગંભીર મામલો હોય તો ભૂલ કરનારને ઘરે મોકલી દેવામાં આવે છે. ભૂલ કરનાર કોઈ પણ હોય, તેને સજા મળે છે. સંગઠનની પોતાની જેલ નથી. જે નક્સલવાદી સંગઠન છોડી દે છે, તેને ‘ગદ્દાર’ જાહેર કરવામાં આવે છે. તેને જોતાં જ મારી નાખવાનો આદેશ આપવામાં આવે છે. તેનો પરિવાર પણ આની કિંમત ચૂકવે છે. પરિવારને કહેવામાં આવે છે કે તેની સાથે સંબંધ ન રાખે. સવાલ: સંગઠનમાં તમે કઈ પોઝિશન પર હતા અને આત્મસમર્પણ કરવાનો વિચાર કેમ આવ્યો?
જવાબ: હું ડિવિઝન કમિટીનો સભ્ય હતો. એક એરિયા કમિટીનો ઇન્ચાર્જ હતો. ત્યારે મારી સાથે 15થી 18 લોકો રહેતા હતા. 4 ઑક્ટોબર, 2024ના રોજ થુલથુલીમાં એન્કાઉન્ટર થયું હતું. અમારા 35 સાથીઓ માર્યા ગયા. ત્યારે મને લાગ્યું કે સંગઠન હવે નબળું થઈ ગયું છે. પાર્ટી સંકોચાઈ રહી હતી. ઘણું નુકસાન થઈ રહ્યું છે. પાર્ટી હવે જીતવાવાળી નથી. રસ્તાથી ભટકી ગઈ છે. જળ-જંગલ-જમીનની આઝાદીની વાત કરનારું સંગઠન હવે ખોટા આરોપો લગાવીને નિર્દોષ લોકોને મારી રહ્યું છે. લોકોની આઝાદી છીનવી રહ્યું છે. ત્યારે જ મેં આત્મસમર્પણ કરવાનો નિર્ણય લીધો. સવાલ: આત્મસમર્પણ પહેલાં તમને ડર નહોતો લાગ્યો?
જવાબ: શરૂઆતમાં ખૂબ ડર લાગ્યો હતો. મારી સામે વૉરન્ટ હતા. મને લાગતું હતું કે પોલીસ મને ગોળી મારી દેશે. તેમ છતાં હિંમત કરીને તેમની સાથે વાત કરી. અધિકારીઓનું વર્તન મારી અપેક્ષા કરતાં ઘણું સારું હતું. તેમણે મારું સ્વાગત કર્યું અને કહ્યું- સારું જીવન જીવો. મેં સંગઠનની બધી માહિતી પ્રામાણિકપણે આપી. આથી તેમને મારા પર ભરોસો થઈ ગયો. સવાલ: શું તમને લાગે છે કે તમે ખોટો રસ્તો પસંદ કર્યો હતો?
જવાબ: હા, હવે લાગે છે કે મેં ખોટો રસ્તો પસંદ કર્યો હતો. 18-19 વર્ષ વેડફી દીધા. સંગઠનમાં કહેવું એક થાય છે અને કરે છે કંઈક બીજું. અમે જે હેતુ માટે લડતા હતા, તેના પર કોઈ કામ નહોતું થઈ રહ્યું. મારા બે ભાઈઓ છે. હું ગામ ગયો અને તેમને કહી દીધું કે તેઓ મારી સાથે સંબંધ ન રાખે. ખબર પડી છે કે મારા પરિવાર પર દબાણ કરવામાં આવે છે. તેથી હું ઘરે ફોન પણ નથી કરતો. હવે હું ડિસ્ટ્રિક્ટ રિઝર્વ ગાર્ડમાં જોડાવાનો છું. મારી તાલીમ શરૂ થઈ ચૂકી છે. સવાલ: નક્સલવાદીઓ માટે તમારો શું સંદેશ છે?
જવાબ: મારો એ જ સંદેશ છે કે તેઓ સંગઠન છોડી દે. પાર્ટીમાં હવે કોઈ નેતૃત્વ નથી. સંગઠન પોતાના હેતુથી ભટકી ગયું છે. આ આંદોલન હવે જનતાનું ભલું નથી કરતું. સરકાર આત્મસમર્પણ કરનારાઓને સારી તક આપે છે. તેમણે આત્મસમર્પણ કરીને મુખ્યધારામાં જોડાવું જોઈએ અને પરિવાર સાથે સારું જીવન જીવવું જોઈએ. ‘નક્સલગઢથી ભાસ્કર’ સિરીઝની અન્ય સ્ટોરી 1. જ્યાં નક્સલી બસવરાજુ મર્યો એ કલેકોટ પહાડ પર હવે શું?:ન રસ્તા, ન નેટવર્ક; ઓપરેશન બ્લેક-ફોરેસ્ટનાં નિશાન હજુ પણ, ગામમાં રોકાવા માટે પંચાયત બોલાવી 2. કંપની નંબર 7ના ‘વિશ્વાસઘાત’થી માર્યો ગયો નક્સલી લીડર બસવારાજુ:પ્રત્યક્ષદર્શીએ કહ્યું- એક કલાક સુધી ગોળીબાર થયો; નકલી એન્કાઉન્ટરનો દાવો કેટલો સાચો?
