બાંગ્લાદેશના ઉત્તરપશ્ચિમ જિલ્લા જોયપુરહાટમાં આવેલું એક નાનું ગામ બૈગુની હવે ‘એક કિડની ગામ’ તરીકે કુખ્યાત થઈ ગયું છે. અહીં દર 35માંથી એક વ્યક્તિએ પોતાની કિડની વેચી દીધી છે. અલ જઝીરાના અહેવાલ મુજબ ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે થતી આ ગેરકાયદેસર અંગોની તસ્કરીએ ઘણા પરિવારોના જીવન બરબાદ કરી દીધા છે. 45 વર્ષીય સફીરુદ્દીન આ ગામના રહેવાસી છે. 2024ના ઉનાળામાં, તેઓ ભારત આવ્યા અને પોતાની કિડની 2.5 લાખ રૂપિયામાં વેચી દીધી. તેમનો ઉદ્દેશ્ય ગરીબીમાંથી બહાર નીકળીને પોતાના ત્રણ બાળકો માટે ઘર બનાવવાનો હતો. પરંતુ હવે તેમનું ઘર અધૂરું છે, શરીરમાં સતત દુખાવો રહે છે અને તેમની પાસે કામ કરવાની શક્તિ નથી રહી. સફિરુદ્દીન કહે છે, દલાલોએ કહ્યું કે બધું સરળ થઈ જશે. મેં બાળકો માટે બધું જ કર્યું. પણ ઓપરેશન પછી, મારો પાસપોર્ટ, તબીબી પ્રિસ્ક્રિપ્શન અને દવાઓ બધું જ ગાયબ થઈ ગયું. દલાલો નકલી દસ્તાવેજોથી દર્દીઓના સગા બનાવી રહ્યા છે ભારતમાં માનવ અંગોના પ્રત્યારોપણ અધિનિયમ (THOA) 1994 મુજબ, કિડનીનું દાન ફક્ત નજીકના સંબંધીઓ વચ્ચે અથવા સરકારની મંજૂરી સાથે જ કરી શકાય છે. અહેવાલો અનુસાર દલાલો બનાવટી દસ્તાવેજો અને સંબંધના બનાવટી પુરાવાઓનો ઉપયોગ કરીને આ નિયમનો ભંગ કરે છે. અલ જઝીરાના અહેવાલમાં WHO નિષ્ણાત મોનીર મનીરુઝ્ઝમાનને ટાંકીને કહેવામાં આવ્યું છે કે નકલી ઓળખ કાર્ડ, નોટરાઇઝ્ડ પ્રમાણપત્રો અને ડીએનએ રિપોર્ટ પણ બનાવવામાં આવે છે. હોસ્પિટલો ઘણીવાર કંઈપણ શંકા કરતી નથી અથવા જાણી જોઈને તેને અવગણે છે.
બિનઈ ગામની વિધવા જોશના બેગમ અને તેના બીજા પતિ બેલાલને 2019માં એક દલાલ ભારત લઈ ગયા અને કોલકાતાની એક હોસ્પિટલમાં ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરાવ્યું. શરૂઆતમાં 7 લાખ રૂપિયા (બાંગ્લાદેશી ચલણ) આપવાનું વચન આપવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ ઓપરેશન પછી ફક્ત 3 લાખ રૂપિયા જ મળ્યા. જોશના કહે છે, “દલાલે મારો પાસપોર્ટ પણ પાછો આપ્યો નહીં. બાદમાં, બેલાલે પણ મને છોડી દીધી.” ‘કિડની માટે પૂરી રકમ ન મળી, તો હું પોતે દલાલ બની ગયો’ ઈ-કોમર્સ છેતરપિંડીમાં બધું ગુમાવ્યા બાદ, ઢાકાના ઉદ્યોગપતિ મોહમ્મદ સજલ (નામ બદલ્યું છે) એ 2022 માં દિલ્હીમાં પોતાની કિડની વેચી દીધી. તેમણે કિડની 8 લાખ રૂપિયામાં વેચી દીધી. પરંતુ જ્યારે તેમને વચન આપેલા 8 લાખ રૂપિયા ન મળ્યા, ત્યારે તે પોતે દલાલ બન્યો અને અન્ય બાંગ્લાદેશીઓ માટે ટ્રાન્સપ્લાન્ટની વ્યવસ્થા કરવાનું શરૂ કર્યું. “આ ગેંગ બંને દેશોના ડોકટરો, હોસ્પિટલો અને વચેટિયાઓ સાથે જોડાયેલી છે. સજલ કહે છે કે, હું હવે તેમની બંદૂકોના છાયા હેઠળ છું” બાંગ્લાદેશ પોલીસે દાવો કર્યો છે કે તેમણે અંગોની તસ્કરીના નેટવર્ક પર કાર્યવાહી વધારી દીધી છે અને ઘણા દલાલોની ધરપકડ કરી છે. દિલ્હી પોલીસે જુલાઈ 2024માં એક મહિલા સર્જનની ધરપકડ કરી હતી, જેના પર 15 બાંગ્લાદેશી દર્દીઓના ગેરકાયદેસર ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવાનો આરોપ છે. પરંતુ કાર્યવાહી અપૂરતી છે. ભારતમાં આરોગ્ય પર્યટન $7.6 બિલિયનનો ઉદ્યોગ છે અને વધુ ટ્રાન્સપ્લાન્ટનો અર્થ વધુ આવક થાય છે. આવી સ્થિતિમાં, હોસ્પિટલોનું મૌન પણ આ વ્યવસાયને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે. 2.5 લાખમાં કિડની ખરીદવી અને 18 લાખમાં વેચવી રિપોર્ટમાં બ્રોકરોને ટાંકીને કહેવામાં આવ્યું છે કે દર્દીઓ કિડની માટે 18 થી 22 લાખ રૂપિયા ચૂકવે છે, જ્યારે કિડની વેચનારાઓને ફક્ત 2.5 થી 4 લાખ રૂપિયા મળે છે. બાકીના પૈસા હોસ્પિટલો, બ્રોકર્સ, દસ્તાવેજ બનાવનારાઓ અને ડોકટરોમાં વહેંચવામાં આવે છે. રિપોર્ટ અનુસાર, કેટલાક કિસ્સાઓમાં લોકોને નોકરી અપાવવાના બહાને ભારત લઈ જવામાં આવતા હતા અને બાદમાં તેમના પર બળજબરીથી અથવા છેતરપિંડીથી ઓપરેશન કરવામાં આવતા હતા. બાંગ્લાદેશ ગ્રામીણ વિકાસ સમિતિ (BRAC) ના અધિકારી શરીફુલ હસનના જણાવ્યા અનુસાર, કેટલાક લોકો ગરીબીને કારણે પોતાના અંગો વેચી દે છે, પરંતુ ઘણી વખત તેઓ છેતરાઈ જાય છે અને ફસાઈ જાય છે.
બાંગ્લાદેશના ઉત્તરપશ્ચિમ જિલ્લા જોયપુરહાટમાં આવેલું એક નાનું ગામ બૈગુની હવે ‘એક કિડની ગામ’ તરીકે કુખ્યાત થઈ ગયું છે. અહીં દર 35માંથી એક વ્યક્તિએ પોતાની કિડની વેચી દીધી છે. અલ જઝીરાના અહેવાલ મુજબ ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે થતી આ ગેરકાયદેસર અંગોની તસ્કરીએ ઘણા પરિવારોના જીવન બરબાદ કરી દીધા છે. 45 વર્ષીય સફીરુદ્દીન આ ગામના રહેવાસી છે. 2024ના ઉનાળામાં, તેઓ ભારત આવ્યા અને પોતાની કિડની 2.5 લાખ રૂપિયામાં વેચી દીધી. તેમનો ઉદ્દેશ્ય ગરીબીમાંથી બહાર નીકળીને પોતાના ત્રણ બાળકો માટે ઘર બનાવવાનો હતો. પરંતુ હવે તેમનું ઘર અધૂરું છે, શરીરમાં સતત દુખાવો રહે છે અને તેમની પાસે કામ કરવાની શક્તિ નથી રહી. સફિરુદ્દીન કહે છે, દલાલોએ કહ્યું કે બધું સરળ થઈ જશે. મેં બાળકો માટે બધું જ કર્યું. પણ ઓપરેશન પછી, મારો પાસપોર્ટ, તબીબી પ્રિસ્ક્રિપ્શન અને દવાઓ બધું જ ગાયબ થઈ ગયું. દલાલો નકલી દસ્તાવેજોથી દર્દીઓના સગા બનાવી રહ્યા છે ભારતમાં માનવ અંગોના પ્રત્યારોપણ અધિનિયમ (THOA) 1994 મુજબ, કિડનીનું દાન ફક્ત નજીકના સંબંધીઓ વચ્ચે અથવા સરકારની મંજૂરી સાથે જ કરી શકાય છે. અહેવાલો અનુસાર દલાલો બનાવટી દસ્તાવેજો અને સંબંધના બનાવટી પુરાવાઓનો ઉપયોગ કરીને આ નિયમનો ભંગ કરે છે. અલ જઝીરાના અહેવાલમાં WHO નિષ્ણાત મોનીર મનીરુઝ્ઝમાનને ટાંકીને કહેવામાં આવ્યું છે કે નકલી ઓળખ કાર્ડ, નોટરાઇઝ્ડ પ્રમાણપત્રો અને ડીએનએ રિપોર્ટ પણ બનાવવામાં આવે છે. હોસ્પિટલો ઘણીવાર કંઈપણ શંકા કરતી નથી અથવા જાણી જોઈને તેને અવગણે છે.
બિનઈ ગામની વિધવા જોશના બેગમ અને તેના બીજા પતિ બેલાલને 2019માં એક દલાલ ભારત લઈ ગયા અને કોલકાતાની એક હોસ્પિટલમાં ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરાવ્યું. શરૂઆતમાં 7 લાખ રૂપિયા (બાંગ્લાદેશી ચલણ) આપવાનું વચન આપવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ ઓપરેશન પછી ફક્ત 3 લાખ રૂપિયા જ મળ્યા. જોશના કહે છે, “દલાલે મારો પાસપોર્ટ પણ પાછો આપ્યો નહીં. બાદમાં, બેલાલે પણ મને છોડી દીધી.” ‘કિડની માટે પૂરી રકમ ન મળી, તો હું પોતે દલાલ બની ગયો’ ઈ-કોમર્સ છેતરપિંડીમાં બધું ગુમાવ્યા બાદ, ઢાકાના ઉદ્યોગપતિ મોહમ્મદ સજલ (નામ બદલ્યું છે) એ 2022 માં દિલ્હીમાં પોતાની કિડની વેચી દીધી. તેમણે કિડની 8 લાખ રૂપિયામાં વેચી દીધી. પરંતુ જ્યારે તેમને વચન આપેલા 8 લાખ રૂપિયા ન મળ્યા, ત્યારે તે પોતે દલાલ બન્યો અને અન્ય બાંગ્લાદેશીઓ માટે ટ્રાન્સપ્લાન્ટની વ્યવસ્થા કરવાનું શરૂ કર્યું. “આ ગેંગ બંને દેશોના ડોકટરો, હોસ્પિટલો અને વચેટિયાઓ સાથે જોડાયેલી છે. સજલ કહે છે કે, હું હવે તેમની બંદૂકોના છાયા હેઠળ છું” બાંગ્લાદેશ પોલીસે દાવો કર્યો છે કે તેમણે અંગોની તસ્કરીના નેટવર્ક પર કાર્યવાહી વધારી દીધી છે અને ઘણા દલાલોની ધરપકડ કરી છે. દિલ્હી પોલીસે જુલાઈ 2024માં એક મહિલા સર્જનની ધરપકડ કરી હતી, જેના પર 15 બાંગ્લાદેશી દર્દીઓના ગેરકાયદેસર ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવાનો આરોપ છે. પરંતુ કાર્યવાહી અપૂરતી છે. ભારતમાં આરોગ્ય પર્યટન $7.6 બિલિયનનો ઉદ્યોગ છે અને વધુ ટ્રાન્સપ્લાન્ટનો અર્થ વધુ આવક થાય છે. આવી સ્થિતિમાં, હોસ્પિટલોનું મૌન પણ આ વ્યવસાયને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે. 2.5 લાખમાં કિડની ખરીદવી અને 18 લાખમાં વેચવી રિપોર્ટમાં બ્રોકરોને ટાંકીને કહેવામાં આવ્યું છે કે દર્દીઓ કિડની માટે 18 થી 22 લાખ રૂપિયા ચૂકવે છે, જ્યારે કિડની વેચનારાઓને ફક્ત 2.5 થી 4 લાખ રૂપિયા મળે છે. બાકીના પૈસા હોસ્પિટલો, બ્રોકર્સ, દસ્તાવેજ બનાવનારાઓ અને ડોકટરોમાં વહેંચવામાં આવે છે. રિપોર્ટ અનુસાર, કેટલાક કિસ્સાઓમાં લોકોને નોકરી અપાવવાના બહાને ભારત લઈ જવામાં આવતા હતા અને બાદમાં તેમના પર બળજબરીથી અથવા છેતરપિંડીથી ઓપરેશન કરવામાં આવતા હતા. બાંગ્લાદેશ ગ્રામીણ વિકાસ સમિતિ (BRAC) ના અધિકારી શરીફુલ હસનના જણાવ્યા અનુસાર, કેટલાક લોકો ગરીબીને કારણે પોતાના અંગો વેચી દે છે, પરંતુ ઘણી વખત તેઓ છેતરાઈ જાય છે અને ફસાઈ જાય છે.
