‘આ વર્ષે, ગયા વર્ષ કરતાં યાત્રા માટે ઓછા રજીસ્ટ્રેશન થયા છે. તેનું સૌથી મોટું કારણ પહેલગામમાં થયેલો આતંકવાદી હુમલો છે. લોકો પોતાની સલામતી માટે ચિંતિત છે. ઉત્તરાખંડમાં થયેલા હેલિકોપ્ટર અકસ્માતોએ પણ લોકોના મનમાં ભય પેદા કર્યો છે.’ રાકેશ કૌલ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં એક સામાજિક કાર્યકર છે. તેઓ આ વર્ષે પણ અમરનાથ યાત્રા પર જઈ રહ્યા છે. 22 એપ્રિલે પહેલગામ હુમલા પછી, રાકેશ પોતાની સલામતી માટે થોડા ચિંતિત છે, પરંતુ તેમને વહીવટીતંત્રની સુરક્ષા વ્યવસ્થામાં વિશ્વાસ પણ છે. અમરનાથ યાત્રા 3 જુલાઈથી શરૂ થઈ રહી છે. 38 દિવસની આ યાત્રા 9 ઓગસ્ટ એટલે કે રક્ષાબંધન સુધી ચાલુ રહેશે. તેના બે અલગ અલગ રૂટ છે. એક પહેલગામ બેઝ કેમ્પથી અને બીજો બાલતાલ બેઝ કેમ્પથી અમરનાથ ગુફા સુધી જાય છે. જમ્મુથી પહેલો સમૂહ 2 જુલાઈ એટલે કે આજે યાત્રા માટે રવાના થઈ રહ્યો છે. ત્યારબાદ 3 જુલાઈએ, બાબા બર્ફાનીના દર્શન માટે પહેલગામ અને બાલતાલથી અમરનાથ યાત્રા શરૂ થશે. ગયા વર્ષે 5 લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓ અમરનાથ યાત્રાએ પહોંચ્યા હતા. જોકે, આ વર્ષે અત્યાર સુધીમાં ફક્ત 3.25 લાખ લોકોએ નોંધણી કરાવી છે. તમે પણ અમરનાથ યાત્રા પર જવા માંગો છો અને તમારા મનમાં ઘણા પ્રશ્નો ઉભા થઈ રહ્યા છે, જેમ કે યાત્રા કેવી રીતે અને ક્યાંથી શરૂ કરવી, કેટલા દિવસની રજા લેવી, ક્યાંથી બુક કરાવવી, યાત્રાનો રૂટ શું હશે, ત્યાં રોકાવાની વ્યવસ્થા અને કુલ ખર્ચ કેટલો હશે? સુરક્ષા વ્યવસ્થા શું હશે? અમરનાથ યાત્રા શરૂ થાય તે પહેલાં, અમે જમ્મુ અને કાશ્મીર પહોંચ્યા. અમે નોંધણીથી લઈને રહેવા સુધીની વ્યવસ્થા જોઈ. યાત્રા અંગે, અમે કાશ્મીરના ટૂર અને ટ્રાવેલ ઓપરેટરો અને સુરક્ષાથી લઈને બધી વ્યવસ્થાઓ જોતા અધિકારીઓ પાસેથી પણ પરિસ્થિતિ સમજી. અમરનાથ યાત્રા સંબંધિત તમારા બધા પ્રશ્નોના જવાબો માટે સંપૂર્ણ સમાચાર વાંચો… સૌ પ્રથમ, અમરનાથ યાત્રાના બંને રૂટ જાણો અમરનાથ ગુફા સુધી પહોંચવા માટે બે રૂટ છે. એક રૂટ પહેલગામથી શરૂ થાય છે અને બીજો બાલતાલથી. તેમની પોતાની વિશેષતાઓ અને પડકારો છે. પહેલગામ રૂટ 48 કિમી લાંબો છે. તેમાં ચઢાણ ઓછું છે, તેથી તેને સરળ માનવામાં આવે છે. જોકે, આ રસ્તો લાંબો છે. આ માર્ગ પરથી મુસાફરી કરવામાં 3 થી 5 દિવસ લાગે છે. આ પરંપરાગત માર્ગ છે. તે શ્રીનગરથી 92 કિમી દૂર આવેલા પહેલગામ બેઝ કેમ્પથી શરૂ થાય છે. આ માર્ગ સૌથી વધુ ભીડવાળો છે. બીજો માર્ગ શ્રીનગરથી 95 કિમી દૂર આવેલા બાલતાલથી શરૂ થાય છે. આ માર્ગ પર, શ્રદ્ધાળુઓ માત્ર 14 કિમી ચઢાણ કરીને ગુફા સુધી પહોંચે છે. યાત્રામાં 1 થી 2 દિવસ લાગે છે. આ માર્ગ ટૂંકો છે, પરંતુ સીધુ ચઢાણ હોવાથી જોખમી માનવામાં આવે છે. યાત્રા માટે નોંધણી જરૂરી યાત્રા માટે નોંધણી ફરજિયાત છે. તેથી સૌ પ્રથમ તમારે યાત્રાનો એક માર્ગ પસંદ કરવો પડશે. નોંધણી ઓનલાઇન અને ઓફલાઇન બંને રીતે કરવામાં આવી રહી છે. નોંધણી માટેની પ્રક્રિયા શું છે, પહેલા એ સમજી લઈએ… ઓનલાઇન નોંધણી આ એક સરળ અને અનુકૂળ માર્ગ છે. તે શ્રી અમરનાથ શ્રાઇન બોર્ડ (SASB)ની સત્તાવાર વેબસાઇટ (jksasb.nic.in) પરથી કરી શકાય છે. 14 એપ્રિલ 2025થી નોંધણી શરૂ થઈ ગઈ છે. એકમાં 15000 નોંધણીઓ થઈ શકે છે. આ માટે, આધાર, પાસપોર્ટ, મતદાર ઓળખપત્ર અથવા પાન કાર્ડ, પાસપોર્ટ સાઇઝ ફોટો અને ફરજિયાત આરોગ્ય પ્રમાણપત્ર (CHC) જેવા ઓળખપત્ર પ્રદાન કરવા જરૂરી છે. આરોગ્ય પ્રમાણપત્ર 8 એપ્રિલ 2025ના રોજ અથવા તે પછી જારી કરવું જોઈએ. નોંધણી પછી, જમ્મુ અથવા કાશ્મીરમાં બનેલા કેન્દ્રોમાંથી RFID કાર્ડ લેવું પડશે, જેના માટે બાયોમેટ્રિક eKYC ચકાસણી કરવામાં આવશે. આ કાર્ડ વિના, કોઈ પણ વ્યક્તિ ઍક્સેસ કંટ્રોલ ગેટમાંથી પસાર થઈ શકશે નહીં. ઓફલાઇન નોંધણી ભક્તો પાસે ઑફલાઇન નોંધણીનો વિકલ્પ પણ છે. 30 જૂનથી ઑફલાઇન નોંધણીઓ શરૂ થઈ ગઈ છે. આ માટે, દેશભરમાં 533થી વધુ બેંક શાખાઓ નક્કી કરવામાં આવી છે. તેમાં પંજાબ નેશનલ બેંક, સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા, જમ્મુ અને કાશ્મીર બેંક અને યસ બેંકની શાખાઓ સામેલ છે. જમ્મુ પહોંચ્યા પછી ઑફલાઇન ટોકન પણ લઈ શકાય છે. જમ્મુમાં કુલ 5 સ્થળોએ તત્કાલ નોંધણી કાઉન્ટર સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. આમાં રેલ્વે સ્ટેશન નજીક, સરસ્વતી ધામ, વૈષ્ણવી ધામ અને પંચાયત ભવન મહાજનનો સમાવેશ થાય છે. ભગવતી નગર બેઝ કેમ્પમાં જ સાધુઓ અને સંતો માટે એક ખાસ નોંધણી કેન્દ્ર છે. ઓનલાઇન નોંધણી માટે જે દસ્તાવેજોની જરૂર પડે છે તે જ દસ્તાવેજોની જરૂર પડશે. જમ્મુમાં ટોકન લીધા પછી, નિર્ધારિત કેન્દ્ર પર તબીબી પ્રમાણપત્ર અને અન્ય દસ્તાવેજો સબમિટ કરીને નોંધણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી શકાય છે. ભારતીય નાગરિકો માટે ઓફલાઇન નોંધણી ફી પ્રતિ વ્યક્તિ રૂ. 120 અને ઓનલાઇન ફી પ્રતિ વ્યક્તિ રૂ. 220 છે. નોંધણી પછી, જમ્મુ આવતા શ્રદ્ધાળુઓ ભગવતી નગર બેઝ કેમ્પથી જૂથો સાથે નિર્ધારિત રૂટ પર રવાના થઈ શકશે. ત્યારબાદ 3 જુલાઈએ, તેઓ અમરનાથ ગુફા સુધી ટ્રેકિંગ શરૂ કરશે. યાત્રાનો ખર્ચ કેટલો હશે અને રહેવાની વ્યવસ્થા શું છે? જો તમે દિલ્હીથી યાત્રા શરૂ કરી રહ્યા છો અને 14 કિમી લાંબા બાલતાલ રૂટથી અમરનાથ યાત્રા કરી રહ્યા છો, તો કુલ ખર્ચ પ્રતિ વ્યક્તિ રૂ. 15000-20000 થઈ શકે છે. 48 કિમી લાંબા પહેલગામ રૂટ પરની યાત્રા લાંબી છે. તેથી, આ માર્ગ દ્વારા મુસાફરી કરવા માટે 20,000-25,000 રૂપિયા સુધીનો ખર્ચ થઈ શકે છે. આમાં દિલ્હીથી બાલતાલ અથવા પહેલગામ પહોંચવાનો, હોટેલમાં રહેવાનો અને ભોજનનો ખર્ચ શામેલ છે. આ ઉપરાંત, ગુફા સુધી ટ્રેકિંગ દરમિયાન પાલખી અથવા ટટ્ટુ લઈ જવાનો ખર્ચ અલગથી ચૂકવવો પડશે. તમારે ટટ્ટુ અથવા પાલખી માટે 2,000થી 5,000 રૂપિયા ખર્ચ કરવા પડી શકે છે. શ્રાઈન બોર્ડે પહેલગામ અને બાલતાલમાં રહેવા માટે તંબુઓની વ્યવસ્થા કરી છે. તેનું ભાડું 500 રૂપિયાથી શરૂ થાય છે, જ્યારે લંગરમાં ભોજન મફત છે. જો તમે યાત્રાની તારીખ પહેલાં પહોંચી રહ્યા છો, તો તમે જમ્મુ અથવા શ્રીનગરની હોટલમાં રોકાઈ શકો છો કારણ કે તમને બેઝ કેમ્પમાં નિશ્ચિત તારીખે જ પ્રવેશ મળશે. યાત્રાળુઓને 139 લંગરમાં મફત ભોજન મળશે આ વર્ષે જમ્મુ અને કાશ્મીરના પ્રવેશદ્વાર, લખનપુરથી અમરનાથ ગુફા સુધી લગભગ 139 લંગર લગાવવામાં આવ્યા છે. આ લંગરમાં યાત્રાળુઓને મફત ભોજન મળશે. પંજાબ, હરિયાણા, દિલ્હી, હિમાચલ પ્રદેશ, રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ અને અન્ય રાજ્યોના લંગર સંગઠનો આ વખતે રસોડા ગોઠવી રહ્યા છે. આ ઉપરાંત, જમ્મુના ભગવતી નગર બેઝ કેમ્પમાં 5 લંગર, જમ્મુ-પઠાણકોટ અને જમ્મુ-શ્રીનગર રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ પર લગભગ 50 લંગર હશે. શ્રી અમરનાથ શ્રાઇન બોર્ડે લંગર સંગઠનો માટે ફૂડ મેનૂ પણ નક્કી કર્યું છે. પહેલગામ હુમલા પછી નોંધણીની સંખ્યામાં ઘટાડો યાત્રા માટે ઓનલાઇન નોંધણી 14 એપ્રિલ 2025થી શરૂ થઈ હતી. પહેલા 6 દિવસમાં જ 2.36 લાખ લોકોએ નોંધણી કરાવી હતી. 22 એપ્રિલ 2025ના રોજ પહેલગામ હુમલા પછી, નોંધણીની ગતિ ઘટી ગઈ. ત્યારબાદ, 30 જૂન સુધી ફક્ત 3.50 લાખ લોકોએ નોંધણી કરાવી છે. 2024માં 5.12 લાખ શ્રદ્ધાળુઓએ યાત્રા કરી હતી. આ સંખ્યા છેલ્લા 12 વર્ષમાં સૌથી વધુ હતી. આ વર્ષે 20% ઓછી નોંધણી થઈ છે. જ્યારે 22 એપ્રિલ પહેલા નોંધણી કરાવનારા 2.36 લાખ લોકોમાંથી અત્યાર સુધી માત્ર 85000 લોકોએ યાત્રાની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી છે. સામાજિક કાર્યકર્તા રાજેશ કૌલ કહે છે કે પહેલગામ હુમલાને કારણે લોકો ડરી ગયા છે. જોકે, તેઓ શ્રદ્ધાની દ્રષ્ટિએ પહેલગામ માર્ગને યાત્રા માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ માને છે. તેઓ કહે છે, ‘પહલગામ માર્ગ પરંપરાગત અને હજારો વર્ષ જૂનો છે.’ LGએ કહ્યું – પહેલગામ હુમલાથી નોંધણી પ્રભાવિત જમ્મુ કાશ્મીરના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર મનોજ સિન્હા પણ યાત્રામાં શ્રદ્ધાળુઓની ઘટેલી સંખ્યાને પહેલગામ હુમલાની અસર માને છે. તેઓ કહે છે, ‘ગયા વર્ષે 5.12 લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓએ રેકોર્ડ તોડ્યો હતો. આ વર્ષે પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછી નોંધણીમાં ઘટાડો થયો છે. તેમાં કોઈ શંકા નથી કે આતંકવાદી ઘટનાએ જમ્મુ અને કાશ્મીરના વાતાવરણને અસર કરી છે.’ ‘જોકે, મને આશા છે કે યાત્રાના સફળ આયોજનથી લોકોનો વિશ્વાસ પાછો આવશે અને પરિસ્થિતિમાં સુધારો થશે. અમે સુરક્ષા માટે બહુસ્તરીય સુરક્ષા વ્યવસ્થા કરી છે. આમાં, જમ્મુ અને કાશ્મીર પોલીસ, કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો અને સેના સાથે મળીને કામ કરી રહ્યા છે.’ ફેસિયલ રેકગ્નિશન સિસ્ટમ, ભાગદોડનો સામનો કરવા માટેની પણ વ્યવસ્થા યાત્રામાં સુરક્ષાની જવાબદારી કાશ્મીર ઝોનના આઈજી વીકે બિરધી સંભાળી રહ્યા છે. વિશ્વાસ વ્યક્ત કરતા તેઓ કહે છે, ‘યાત્રા માટે બહુસ્તરીય સુરક્ષા છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર પોલીસ, કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો અને સેના ઉપરાંત, વધારાના સુરક્ષા દળો પણ તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે.’ ગૃહ મંત્રાલયે યાત્રાના રૂટ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં મોટા પાયે અર્ધલશ્કરી દળો તૈનાત કરવાની મંજૂરી આપી છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર વહીવટીતંત્ર અને પોલીસને આ વિસ્તારમાં પહેલાથી જ હાજર 156 કેન્દ્રીય સશસ્ત્ર પોલીસ દળ (CAPF) કંપનીઓનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે. આ વખતે યાત્રામાં આધુનિક ટેકનોલોજીનો પણ ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. યાત્રા દરમિયાન ભાગદોડ ટાળવા માટે, શ્રી અમરનાથ શ્રાઇન બોર્ડે RFID કાર્ડ ફરજિયાત બનાવ્યું છે. આ દ્વારા, દરેક યાત્રાળુની ગણતરી અને સ્થાન ટ્રેક કરવામાં આવે છે. આઈજી બિરધીએ કહ્યું, ‘અમે ફેસિયલ રેકગ્નિશન સિસ્ટમ અને અન્ય ઉપકરણોનો ઉપયોગ કર્યો છે. તેમાં કાયદા તોડનારાઓ અને તોફાની તત્વોનો ડેટાબેઝ ફીડ છે. જો યાત્રા દરમિયાન આવી કોઈ વ્યક્તિ ક્યાંય પણ દેખાય છે, તો સિસ્ટમ તાત્કાલિક ચેતવણી જારી કરે છે, જેથી તેને પકડી શકાય.’ ‘આ સાથે, બહુમાળી સર્વેલન્સ સિસ્ટમ અને અન્ય તકનીકી ઉપકરણોની મદદથી, અમે સમગ્ર વિસ્તાર પર નજર રાખી રહ્યા છીએ. જેથી કોઈપણ ખતરોનો તાત્કાલિક જવાબ આપી શકાય.’ શ્રદ્ધાળુઓને ખાનગી વાહનોમાં મુસાફરી ન કરવાની અપીલ જમ્મુ ઝોનના આઈજી ભીમ સેન તુતીએ જણાવ્યું હતું કે પહેલગામ હુમલા પછી સુરક્ષા વધુ મજબૂત બનાવવામાં આવી છે. ઉધમપુરમાં જૈશ-એ-મોહમ્મદના આતંકવાદીઓ સામે ચાલી રહેલી ઝુંબેશ પણ યાત્રા રૂટને સુરક્ષિત રાખવામાં મદદ કરી રહી છે. IG કહે છે, ‘આ વખતે 40,000થી વધુ સૈનિકો, હાઇ-ડેફિનેશન CCTV કેમેરા, ફેસ રેકગ્નિશન સિસ્ટમ (FRS) અને ડ્રોન તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. દરેક પગલા પર તબીબી અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપન સુવિધાઓ પણ ઉપલબ્ધ છે.’ તેમણે યાત્રાળુઓને કાફલામાં મુસાફરી કરવાની અને ખાનગી વાહનોનો ઉપયોગ ન કરવાની સલાહ આપી છે. તે જ સમયે, ગાંદરબલના SSP ખલીલ પોસવાલે યાત્રાળુઓને અપીલ કરી છે કે, ‘બધા નિશ્ચિત સમયનું પાલન કરો. સુરક્ષા નીતિઓનું પાલન કરો. એકલા કે એકાંતમાં ફરવાનું ટાળો. સ્થાનિક ડ્રાઇવરોની સલાહ પર નિર્જન માર્ગો પર ન જાઓ કારણ કે ત્યાં વધુ જોખમ રહેલું છે.’ SSP પોસવાલે પ્રવાસીઓને સુરક્ષા કારણોસર સિંધ નદીના કિનારે જવાનું ટાળવાની સલાહ આપી છે. ગયા વર્ષથી અમરનાથ યાત્રા માટે પ્રવાસન પેકેજો પર 50% ડિસ્કાઉન્ટ અમરનાથ યાત્રા માટે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પ્રવાસન પેકેજો પણ છે. રાજ્ય પ્રવાસન સંગઠનના ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ફારુક કુથુ કહે છે, ‘પહલગામ હુમલા પછી, કામ ઓછું છે, તેથી આ વખતે મોટાભાગના પેકેજો પર 50% સુધીનું ડિસ્કાઉન્ટ છે.’ ‘મોટાભાગની હોટલોનો ધંધો ઘટ્યો છે, કારણ કે મોટાભાગના મુસાફરો બજેટ હોટલ અથવા તંબુમાં રહે છે. અમને આશા હતી કે આ વખતે રેકોર્ડ બનશે, પરંતુ કમનસીબે એવું થયું નહીં. હેલિકોપ્ટર સેવાઓ બંધ થવાને કારણે, વૃદ્ધો અને શ્રીમંત વર્ગના મુસાફરો પણ ઓછા આવ્યા છે.’ મેક માય ડ્રીમ ટૂર એન્ડ ટ્રાવેલ ચલાવતા સમીર કહે છે, ‘અમરનાથ યાત્રા માટેના પેકેજમાં કાર, હોટલ અને ભોજનનો સમાવેશ થાય છે. જમ્મુથી 3-4 દિવસના પેકેજની કિંમત પ્રતિ વ્યક્તિ 17,000 રૂપિયાથી શરૂ થાય છે, જે પહેલગામ અને બાલતાલ બંને રૂટ માટે સમાન છે. મુસાફરોએ પોતાનું રજિસ્ટ્રેશન અને મેડિકલ સર્ટિફિકેટ સબમિટ કરવા પડશે. ‘જે લોકો હેલિકોપ્ટર સેવાનો લાભ લેતા નથી તેઓએ બેઝ કેમ્પમાં તંબુમાં રહેવું પડે છે, જ્યારે હેલિકોપ્ટર દ્વારા મુસાફરી કરતા લોકો તે જ દિવસે પહેલગામ અથવા સોનમર્ગમાં રાત્રિ રોકાણ કરી શકે છે. જોકે, આ વખતે હેલિકોપ્ટર સેવા નથી. યાત્રાળુઓએ તેમના સ્વાસ્થ્યનું ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ યાત્રા પહેલાં, યાત્રાળુઓએ તેમના શારીરિક સ્વાસ્થ્ય અને માનસિક સ્વાસ્થ્યનું ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ. અમરનાથ ગુફા 3888 મીટરની ઊંચાઈ પર છે, જ્યાં ઓક્સિજનનું સ્તર ઘટે છે. તે ખૂબ જ ઠંડી પણ છે. તેથી, દરરોજ 4-6 કિમી ચાલો અને યાત્રાના 2-3 અઠવાડિયા પહેલા પ્રાણાયામ કરો, જેથી સ્વાસ્થ્ય સારું રહે. જ્યારે, થર્મલ ઇનર, જેકેટ, ગ્લોવ્સ, ટ્રેકિંગ શૂઝ, રેઈનકોટ, ટોર્ચ જેવા ગરમ કપડાં અને યાત્રા માટે જરૂરી દવાઓ રાખો. જો તમને ઊંચાઈ પર માથાનો દુખાવો, ઉબકા જેવી શારીરિક સમસ્યાઓના લક્ષણો દેખાય, તો તાત્કાલિક તબીબી સહાય મેળવો. યાત્રાના રૂટ પર દર 2 કિમી પર તબીબી સુવિધાઓની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે.
’આ વર્ષે, ગયા વર્ષ કરતાં યાત્રા માટે ઓછા રજીસ્ટ્રેશન થયા છે. તેનું સૌથી મોટું કારણ પહેલગામમાં થયેલો આતંકવાદી હુમલો છે. લોકો પોતાની સલામતી માટે ચિંતિત છે. ઉત્તરાખંડમાં થયેલા હેલિકોપ્ટર અકસ્માતોએ પણ લોકોના મનમાં ભય પેદા કર્યો છે.’ રાકેશ કૌલ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં એક સામાજિક કાર્યકર છે. તેઓ આ વર્ષે પણ અમરનાથ યાત્રા પર જઈ રહ્યા છે. 22 એપ્રિલે પહેલગામ હુમલા પછી, રાકેશ પોતાની સલામતી માટે થોડા ચિંતિત છે, પરંતુ તેમને વહીવટીતંત્રની સુરક્ષા વ્યવસ્થામાં વિશ્વાસ પણ છે. અમરનાથ યાત્રા 3 જુલાઈથી શરૂ થઈ રહી છે. 38 દિવસની આ યાત્રા 9 ઓગસ્ટ એટલે કે રક્ષાબંધન સુધી ચાલુ રહેશે. તેના બે અલગ અલગ રૂટ છે. એક પહેલગામ બેઝ કેમ્પથી અને બીજો બાલતાલ બેઝ કેમ્પથી અમરનાથ ગુફા સુધી જાય છે. જમ્મુથી પહેલો સમૂહ 2 જુલાઈ એટલે કે આજે યાત્રા માટે રવાના થઈ રહ્યો છે. ત્યારબાદ 3 જુલાઈએ, બાબા બર્ફાનીના દર્શન માટે પહેલગામ અને બાલતાલથી અમરનાથ યાત્રા શરૂ થશે. ગયા વર્ષે 5 લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓ અમરનાથ યાત્રાએ પહોંચ્યા હતા. જોકે, આ વર્ષે અત્યાર સુધીમાં ફક્ત 3.25 લાખ લોકોએ નોંધણી કરાવી છે. તમે પણ અમરનાથ યાત્રા પર જવા માંગો છો અને તમારા મનમાં ઘણા પ્રશ્નો ઉભા થઈ રહ્યા છે, જેમ કે યાત્રા કેવી રીતે અને ક્યાંથી શરૂ કરવી, કેટલા દિવસની રજા લેવી, ક્યાંથી બુક કરાવવી, યાત્રાનો રૂટ શું હશે, ત્યાં રોકાવાની વ્યવસ્થા અને કુલ ખર્ચ કેટલો હશે? સુરક્ષા વ્યવસ્થા શું હશે? અમરનાથ યાત્રા શરૂ થાય તે પહેલાં, અમે જમ્મુ અને કાશ્મીર પહોંચ્યા. અમે નોંધણીથી લઈને રહેવા સુધીની વ્યવસ્થા જોઈ. યાત્રા અંગે, અમે કાશ્મીરના ટૂર અને ટ્રાવેલ ઓપરેટરો અને સુરક્ષાથી લઈને બધી વ્યવસ્થાઓ જોતા અધિકારીઓ પાસેથી પણ પરિસ્થિતિ સમજી. અમરનાથ યાત્રા સંબંધિત તમારા બધા પ્રશ્નોના જવાબો માટે સંપૂર્ણ સમાચાર વાંચો… સૌ પ્રથમ, અમરનાથ યાત્રાના બંને રૂટ જાણો અમરનાથ ગુફા સુધી પહોંચવા માટે બે રૂટ છે. એક રૂટ પહેલગામથી શરૂ થાય છે અને બીજો બાલતાલથી. તેમની પોતાની વિશેષતાઓ અને પડકારો છે. પહેલગામ રૂટ 48 કિમી લાંબો છે. તેમાં ચઢાણ ઓછું છે, તેથી તેને સરળ માનવામાં આવે છે. જોકે, આ રસ્તો લાંબો છે. આ માર્ગ પરથી મુસાફરી કરવામાં 3 થી 5 દિવસ લાગે છે. આ પરંપરાગત માર્ગ છે. તે શ્રીનગરથી 92 કિમી દૂર આવેલા પહેલગામ બેઝ કેમ્પથી શરૂ થાય છે. આ માર્ગ સૌથી વધુ ભીડવાળો છે. બીજો માર્ગ શ્રીનગરથી 95 કિમી દૂર આવેલા બાલતાલથી શરૂ થાય છે. આ માર્ગ પર, શ્રદ્ધાળુઓ માત્ર 14 કિમી ચઢાણ કરીને ગુફા સુધી પહોંચે છે. યાત્રામાં 1 થી 2 દિવસ લાગે છે. આ માર્ગ ટૂંકો છે, પરંતુ સીધુ ચઢાણ હોવાથી જોખમી માનવામાં આવે છે. યાત્રા માટે નોંધણી જરૂરી યાત્રા માટે નોંધણી ફરજિયાત છે. તેથી સૌ પ્રથમ તમારે યાત્રાનો એક માર્ગ પસંદ કરવો પડશે. નોંધણી ઓનલાઇન અને ઓફલાઇન બંને રીતે કરવામાં આવી રહી છે. નોંધણી માટેની પ્રક્રિયા શું છે, પહેલા એ સમજી લઈએ… ઓનલાઇન નોંધણી આ એક સરળ અને અનુકૂળ માર્ગ છે. તે શ્રી અમરનાથ શ્રાઇન બોર્ડ (SASB)ની સત્તાવાર વેબસાઇટ (jksasb.nic.in) પરથી કરી શકાય છે. 14 એપ્રિલ 2025થી નોંધણી શરૂ થઈ ગઈ છે. એકમાં 15000 નોંધણીઓ થઈ શકે છે. આ માટે, આધાર, પાસપોર્ટ, મતદાર ઓળખપત્ર અથવા પાન કાર્ડ, પાસપોર્ટ સાઇઝ ફોટો અને ફરજિયાત આરોગ્ય પ્રમાણપત્ર (CHC) જેવા ઓળખપત્ર પ્રદાન કરવા જરૂરી છે. આરોગ્ય પ્રમાણપત્ર 8 એપ્રિલ 2025ના રોજ અથવા તે પછી જારી કરવું જોઈએ. નોંધણી પછી, જમ્મુ અથવા કાશ્મીરમાં બનેલા કેન્દ્રોમાંથી RFID કાર્ડ લેવું પડશે, જેના માટે બાયોમેટ્રિક eKYC ચકાસણી કરવામાં આવશે. આ કાર્ડ વિના, કોઈ પણ વ્યક્તિ ઍક્સેસ કંટ્રોલ ગેટમાંથી પસાર થઈ શકશે નહીં. ઓફલાઇન નોંધણી ભક્તો પાસે ઑફલાઇન નોંધણીનો વિકલ્પ પણ છે. 30 જૂનથી ઑફલાઇન નોંધણીઓ શરૂ થઈ ગઈ છે. આ માટે, દેશભરમાં 533થી વધુ બેંક શાખાઓ નક્કી કરવામાં આવી છે. તેમાં પંજાબ નેશનલ બેંક, સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા, જમ્મુ અને કાશ્મીર બેંક અને યસ બેંકની શાખાઓ સામેલ છે. જમ્મુ પહોંચ્યા પછી ઑફલાઇન ટોકન પણ લઈ શકાય છે. જમ્મુમાં કુલ 5 સ્થળોએ તત્કાલ નોંધણી કાઉન્ટર સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. આમાં રેલ્વે સ્ટેશન નજીક, સરસ્વતી ધામ, વૈષ્ણવી ધામ અને પંચાયત ભવન મહાજનનો સમાવેશ થાય છે. ભગવતી નગર બેઝ કેમ્પમાં જ સાધુઓ અને સંતો માટે એક ખાસ નોંધણી કેન્દ્ર છે. ઓનલાઇન નોંધણી માટે જે દસ્તાવેજોની જરૂર પડે છે તે જ દસ્તાવેજોની જરૂર પડશે. જમ્મુમાં ટોકન લીધા પછી, નિર્ધારિત કેન્દ્ર પર તબીબી પ્રમાણપત્ર અને અન્ય દસ્તાવેજો સબમિટ કરીને નોંધણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી શકાય છે. ભારતીય નાગરિકો માટે ઓફલાઇન નોંધણી ફી પ્રતિ વ્યક્તિ રૂ. 120 અને ઓનલાઇન ફી પ્રતિ વ્યક્તિ રૂ. 220 છે. નોંધણી પછી, જમ્મુ આવતા શ્રદ્ધાળુઓ ભગવતી નગર બેઝ કેમ્પથી જૂથો સાથે નિર્ધારિત રૂટ પર રવાના થઈ શકશે. ત્યારબાદ 3 જુલાઈએ, તેઓ અમરનાથ ગુફા સુધી ટ્રેકિંગ શરૂ કરશે. યાત્રાનો ખર્ચ કેટલો હશે અને રહેવાની વ્યવસ્થા શું છે? જો તમે દિલ્હીથી યાત્રા શરૂ કરી રહ્યા છો અને 14 કિમી લાંબા બાલતાલ રૂટથી અમરનાથ યાત્રા કરી રહ્યા છો, તો કુલ ખર્ચ પ્રતિ વ્યક્તિ રૂ. 15000-20000 થઈ શકે છે. 48 કિમી લાંબા પહેલગામ રૂટ પરની યાત્રા લાંબી છે. તેથી, આ માર્ગ દ્વારા મુસાફરી કરવા માટે 20,000-25,000 રૂપિયા સુધીનો ખર્ચ થઈ શકે છે. આમાં દિલ્હીથી બાલતાલ અથવા પહેલગામ પહોંચવાનો, હોટેલમાં રહેવાનો અને ભોજનનો ખર્ચ શામેલ છે. આ ઉપરાંત, ગુફા સુધી ટ્રેકિંગ દરમિયાન પાલખી અથવા ટટ્ટુ લઈ જવાનો ખર્ચ અલગથી ચૂકવવો પડશે. તમારે ટટ્ટુ અથવા પાલખી માટે 2,000થી 5,000 રૂપિયા ખર્ચ કરવા પડી શકે છે. શ્રાઈન બોર્ડે પહેલગામ અને બાલતાલમાં રહેવા માટે તંબુઓની વ્યવસ્થા કરી છે. તેનું ભાડું 500 રૂપિયાથી શરૂ થાય છે, જ્યારે લંગરમાં ભોજન મફત છે. જો તમે યાત્રાની તારીખ પહેલાં પહોંચી રહ્યા છો, તો તમે જમ્મુ અથવા શ્રીનગરની હોટલમાં રોકાઈ શકો છો કારણ કે તમને બેઝ કેમ્પમાં નિશ્ચિત તારીખે જ પ્રવેશ મળશે. યાત્રાળુઓને 139 લંગરમાં મફત ભોજન મળશે આ વર્ષે જમ્મુ અને કાશ્મીરના પ્રવેશદ્વાર, લખનપુરથી અમરનાથ ગુફા સુધી લગભગ 139 લંગર લગાવવામાં આવ્યા છે. આ લંગરમાં યાત્રાળુઓને મફત ભોજન મળશે. પંજાબ, હરિયાણા, દિલ્હી, હિમાચલ પ્રદેશ, રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ અને અન્ય રાજ્યોના લંગર સંગઠનો આ વખતે રસોડા ગોઠવી રહ્યા છે. આ ઉપરાંત, જમ્મુના ભગવતી નગર બેઝ કેમ્પમાં 5 લંગર, જમ્મુ-પઠાણકોટ અને જમ્મુ-શ્રીનગર રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ પર લગભગ 50 લંગર હશે. શ્રી અમરનાથ શ્રાઇન બોર્ડે લંગર સંગઠનો માટે ફૂડ મેનૂ પણ નક્કી કર્યું છે. પહેલગામ હુમલા પછી નોંધણીની સંખ્યામાં ઘટાડો યાત્રા માટે ઓનલાઇન નોંધણી 14 એપ્રિલ 2025થી શરૂ થઈ હતી. પહેલા 6 દિવસમાં જ 2.36 લાખ લોકોએ નોંધણી કરાવી હતી. 22 એપ્રિલ 2025ના રોજ પહેલગામ હુમલા પછી, નોંધણીની ગતિ ઘટી ગઈ. ત્યારબાદ, 30 જૂન સુધી ફક્ત 3.50 લાખ લોકોએ નોંધણી કરાવી છે. 2024માં 5.12 લાખ શ્રદ્ધાળુઓએ યાત્રા કરી હતી. આ સંખ્યા છેલ્લા 12 વર્ષમાં સૌથી વધુ હતી. આ વર્ષે 20% ઓછી નોંધણી થઈ છે. જ્યારે 22 એપ્રિલ પહેલા નોંધણી કરાવનારા 2.36 લાખ લોકોમાંથી અત્યાર સુધી માત્ર 85000 લોકોએ યાત્રાની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી છે. સામાજિક કાર્યકર્તા રાજેશ કૌલ કહે છે કે પહેલગામ હુમલાને કારણે લોકો ડરી ગયા છે. જોકે, તેઓ શ્રદ્ધાની દ્રષ્ટિએ પહેલગામ માર્ગને યાત્રા માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ માને છે. તેઓ કહે છે, ‘પહલગામ માર્ગ પરંપરાગત અને હજારો વર્ષ જૂનો છે.’ LGએ કહ્યું – પહેલગામ હુમલાથી નોંધણી પ્રભાવિત જમ્મુ કાશ્મીરના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર મનોજ સિન્હા પણ યાત્રામાં શ્રદ્ધાળુઓની ઘટેલી સંખ્યાને પહેલગામ હુમલાની અસર માને છે. તેઓ કહે છે, ‘ગયા વર્ષે 5.12 લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓએ રેકોર્ડ તોડ્યો હતો. આ વર્ષે પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછી નોંધણીમાં ઘટાડો થયો છે. તેમાં કોઈ શંકા નથી કે આતંકવાદી ઘટનાએ જમ્મુ અને કાશ્મીરના વાતાવરણને અસર કરી છે.’ ‘જોકે, મને આશા છે કે યાત્રાના સફળ આયોજનથી લોકોનો વિશ્વાસ પાછો આવશે અને પરિસ્થિતિમાં સુધારો થશે. અમે સુરક્ષા માટે બહુસ્તરીય સુરક્ષા વ્યવસ્થા કરી છે. આમાં, જમ્મુ અને કાશ્મીર પોલીસ, કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો અને સેના સાથે મળીને કામ કરી રહ્યા છે.’ ફેસિયલ રેકગ્નિશન સિસ્ટમ, ભાગદોડનો સામનો કરવા માટેની પણ વ્યવસ્થા યાત્રામાં સુરક્ષાની જવાબદારી કાશ્મીર ઝોનના આઈજી વીકે બિરધી સંભાળી રહ્યા છે. વિશ્વાસ વ્યક્ત કરતા તેઓ કહે છે, ‘યાત્રા માટે બહુસ્તરીય સુરક્ષા છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર પોલીસ, કેન્દ્રીય અર્ધલશ્કરી દળો અને સેના ઉપરાંત, વધારાના સુરક્ષા દળો પણ તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે.’ ગૃહ મંત્રાલયે યાત્રાના રૂટ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં મોટા પાયે અર્ધલશ્કરી દળો તૈનાત કરવાની મંજૂરી આપી છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર વહીવટીતંત્ર અને પોલીસને આ વિસ્તારમાં પહેલાથી જ હાજર 156 કેન્દ્રીય સશસ્ત્ર પોલીસ દળ (CAPF) કંપનીઓનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે. આ વખતે યાત્રામાં આધુનિક ટેકનોલોજીનો પણ ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. યાત્રા દરમિયાન ભાગદોડ ટાળવા માટે, શ્રી અમરનાથ શ્રાઇન બોર્ડે RFID કાર્ડ ફરજિયાત બનાવ્યું છે. આ દ્વારા, દરેક યાત્રાળુની ગણતરી અને સ્થાન ટ્રેક કરવામાં આવે છે. આઈજી બિરધીએ કહ્યું, ‘અમે ફેસિયલ રેકગ્નિશન સિસ્ટમ અને અન્ય ઉપકરણોનો ઉપયોગ કર્યો છે. તેમાં કાયદા તોડનારાઓ અને તોફાની તત્વોનો ડેટાબેઝ ફીડ છે. જો યાત્રા દરમિયાન આવી કોઈ વ્યક્તિ ક્યાંય પણ દેખાય છે, તો સિસ્ટમ તાત્કાલિક ચેતવણી જારી કરે છે, જેથી તેને પકડી શકાય.’ ‘આ સાથે, બહુમાળી સર્વેલન્સ સિસ્ટમ અને અન્ય તકનીકી ઉપકરણોની મદદથી, અમે સમગ્ર વિસ્તાર પર નજર રાખી રહ્યા છીએ. જેથી કોઈપણ ખતરોનો તાત્કાલિક જવાબ આપી શકાય.’ શ્રદ્ધાળુઓને ખાનગી વાહનોમાં મુસાફરી ન કરવાની અપીલ જમ્મુ ઝોનના આઈજી ભીમ સેન તુતીએ જણાવ્યું હતું કે પહેલગામ હુમલા પછી સુરક્ષા વધુ મજબૂત બનાવવામાં આવી છે. ઉધમપુરમાં જૈશ-એ-મોહમ્મદના આતંકવાદીઓ સામે ચાલી રહેલી ઝુંબેશ પણ યાત્રા રૂટને સુરક્ષિત રાખવામાં મદદ કરી રહી છે. IG કહે છે, ‘આ વખતે 40,000થી વધુ સૈનિકો, હાઇ-ડેફિનેશન CCTV કેમેરા, ફેસ રેકગ્નિશન સિસ્ટમ (FRS) અને ડ્રોન તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. દરેક પગલા પર તબીબી અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપન સુવિધાઓ પણ ઉપલબ્ધ છે.’ તેમણે યાત્રાળુઓને કાફલામાં મુસાફરી કરવાની અને ખાનગી વાહનોનો ઉપયોગ ન કરવાની સલાહ આપી છે. તે જ સમયે, ગાંદરબલના SSP ખલીલ પોસવાલે યાત્રાળુઓને અપીલ કરી છે કે, ‘બધા નિશ્ચિત સમયનું પાલન કરો. સુરક્ષા નીતિઓનું પાલન કરો. એકલા કે એકાંતમાં ફરવાનું ટાળો. સ્થાનિક ડ્રાઇવરોની સલાહ પર નિર્જન માર્ગો પર ન જાઓ કારણ કે ત્યાં વધુ જોખમ રહેલું છે.’ SSP પોસવાલે પ્રવાસીઓને સુરક્ષા કારણોસર સિંધ નદીના કિનારે જવાનું ટાળવાની સલાહ આપી છે. ગયા વર્ષથી અમરનાથ યાત્રા માટે પ્રવાસન પેકેજો પર 50% ડિસ્કાઉન્ટ અમરનાથ યાત્રા માટે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પ્રવાસન પેકેજો પણ છે. રાજ્ય પ્રવાસન સંગઠનના ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ફારુક કુથુ કહે છે, ‘પહલગામ હુમલા પછી, કામ ઓછું છે, તેથી આ વખતે મોટાભાગના પેકેજો પર 50% સુધીનું ડિસ્કાઉન્ટ છે.’ ‘મોટાભાગની હોટલોનો ધંધો ઘટ્યો છે, કારણ કે મોટાભાગના મુસાફરો બજેટ હોટલ અથવા તંબુમાં રહે છે. અમને આશા હતી કે આ વખતે રેકોર્ડ બનશે, પરંતુ કમનસીબે એવું થયું નહીં. હેલિકોપ્ટર સેવાઓ બંધ થવાને કારણે, વૃદ્ધો અને શ્રીમંત વર્ગના મુસાફરો પણ ઓછા આવ્યા છે.’ મેક માય ડ્રીમ ટૂર એન્ડ ટ્રાવેલ ચલાવતા સમીર કહે છે, ‘અમરનાથ યાત્રા માટેના પેકેજમાં કાર, હોટલ અને ભોજનનો સમાવેશ થાય છે. જમ્મુથી 3-4 દિવસના પેકેજની કિંમત પ્રતિ વ્યક્તિ 17,000 રૂપિયાથી શરૂ થાય છે, જે પહેલગામ અને બાલતાલ બંને રૂટ માટે સમાન છે. મુસાફરોએ પોતાનું રજિસ્ટ્રેશન અને મેડિકલ સર્ટિફિકેટ સબમિટ કરવા પડશે. ‘જે લોકો હેલિકોપ્ટર સેવાનો લાભ લેતા નથી તેઓએ બેઝ કેમ્પમાં તંબુમાં રહેવું પડે છે, જ્યારે હેલિકોપ્ટર દ્વારા મુસાફરી કરતા લોકો તે જ દિવસે પહેલગામ અથવા સોનમર્ગમાં રાત્રિ રોકાણ કરી શકે છે. જોકે, આ વખતે હેલિકોપ્ટર સેવા નથી. યાત્રાળુઓએ તેમના સ્વાસ્થ્યનું ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ યાત્રા પહેલાં, યાત્રાળુઓએ તેમના શારીરિક સ્વાસ્થ્ય અને માનસિક સ્વાસ્થ્યનું ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ. અમરનાથ ગુફા 3888 મીટરની ઊંચાઈ પર છે, જ્યાં ઓક્સિજનનું સ્તર ઘટે છે. તે ખૂબ જ ઠંડી પણ છે. તેથી, દરરોજ 4-6 કિમી ચાલો અને યાત્રાના 2-3 અઠવાડિયા પહેલા પ્રાણાયામ કરો, જેથી સ્વાસ્થ્ય સારું રહે. જ્યારે, થર્મલ ઇનર, જેકેટ, ગ્લોવ્સ, ટ્રેકિંગ શૂઝ, રેઈનકોટ, ટોર્ચ જેવા ગરમ કપડાં અને યાત્રા માટે જરૂરી દવાઓ રાખો. જો તમને ઊંચાઈ પર માથાનો દુખાવો, ઉબકા જેવી શારીરિક સમસ્યાઓના લક્ષણો દેખાય, તો તાત્કાલિક તબીબી સહાય મેળવો. યાત્રાના રૂટ પર દર 2 કિમી પર તબીબી સુવિધાઓની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે.
